Μνήμη ή λήθη (Ανθρώπινη ιδιαιτερότητα ή κοινωνικό στερεότυπο)

Τον χειμώνα που μας πέρασε και το καλοκαίρι που διανύουμε έχουν συμβεί συνταρακτικά γεγονότα τα οποία έχουν συγκλονίσει το πανελλήνιο. Πρόκειται για τις πλημμύρες που έγιναν στην περιοχή της Μάνδρας Αττικής και αφαίρεσαν ζωές δεκάδων ανθρώπων κατέστρεψαν περιουσίες αποδιοργανώνοντας τον κοινωνικό ιστό και τον κρατικό μηχανισμό. Ακολούθησε η λαίλαπα των πυρκαγιών που έπληξε κυρίως Κινέτα, Μάτι, Νέο Βουτζά με τραγικό αποτέλεσμα την απώλεια δεκάδων ανθρώπινων ζωών, καταστροφή περιουσιών, λάθη και παραλείψεις που φανέρωσαν τη σημασία του ανθρώπινου παράγοντα καθώς επίσης και την ανεπάρκεια του κρατικού μηχανισμού. Η κορύφωση του δράματος που συγκλόνισε την κοινή γνώμη είναι ο φρικτός θάνατος 26 ατόμων που βρέθηκαν αγκαλιασμένοι προκειμένου να αντιμετωπίσουν την πύρινη συμφορά συμβολίζοντας την ανθρώπινη αγάπη (αγκάλιασμα) ενάντια στον αναπόφευκτο θάνατο. Κάτι που αντιλαμβανόμαστε σαν ελπίδα για το μέλλον του ανθρώπου.

Έχει παρατηρηθεί ότι παρόμοια συγκλονιστικά γεγονότα στο παρελθόν, όπως στο πρόσφατο οι πλημμύρες, λησμονούνται πολύ γρήγορα εκτός από μερικά στυγερά εγκλήματα που παραμένουν στη μνήμη των ανθρώπων σαν φόβητρο, δηλαδή σαν κάτι που μπορεί να συμβεί στους ίδιους επειδή οι εγκληματίες είχαν κάτι από την καθημερινότητα του πολίτη, π.χ. ο Κυριάκος Παπαχρόνης, ο Αριστείδης Παγκρατίδης, η Μαρία Σαμπανιώτη και πολλοί άλλοι. Συμπερασματικά υπάρχουν φονικά γεγονότα που έχουν λιγότερα θύματα από τις φυσικές καταστροφές αλλά διατηρούνται περισσότερο χρόνο στη μνήμη μας. Αυτό συμβαίνει διότι τα μέλη της κοινωνίας (εμείς) ταυτίζονται με την πιθανότητα να γίνουν εγκληματίες, συνεπώς επειδή αυτό συμβαίνει σε πολλά άτομα μετατρέπεται σε κοινωνικό στερεότυπο, δηλαδή μία συλλογική αντίληψη που διαταράσσει τη συναισθηματική ισορροπία καταλήγοντας σε έναν αόριστο φόβο. Ο άνθρωπος στον αγώνα του με τη φύση διατηρεί την ελπίδα για επιβίωση και διατήρηση του είδους και δεν φοβάται γιατί αν συμβεί κάτι τέτοιο χάνεται η ελπίδα.

Αξίζει να σημειωθεί το γεγονός ότι ξεχνάμε γρήγορα τα θύματα και τους πληγέντες από πλημμύρες και πυρκαγιές ωστόσο δεν ξεχνάμε τις υποσχέσεις των κυβερνώντων για οικονομική ενίσχυση. Υπονοώ πως η οικονομική ενίσχυση που έρχεται ως μάννα εξ ουρανού λειτουργεί παρηγορητικά και αποπροσανατολιστικά. Παρηγορητικά γιατί έχουν πραγματική ανάγκη των χρημάτων και αποπροσανατολιστικά γιατί στρέφεται η προσοχή τους και τα συναισθήματά τους μακριά από το πένθος και την παθητικότητα που προκαλεί ένα τέτοιο πλήγμα. Έτσι λοιπόν ο κρατικός μηχανισμός φαίνεται να λειτουργεί «θεραπευτικά» στο πρόβλημα των πληγέντων.

Σημαντικό όμως είναι να επισημάνουμε εδώ ότι το πένθος από τον θάνατο δικών μας ανθρώπων δεν διασκεδάζεται με ευτελείς αποζημιώσεις. Συνεπώς, διαπιστώσαμε ότι οι μεν πληγέντες αντιμετωπίζονται ευκολότερα από τους συγγενείς των αδικοχαμένων θυμάτων, καθώς αυτοί δεν θα ξεχάσουν ποτέ. Ξεχνάνε, όμως, πολύ γρήγορα όλοι όσοι παρακολούθησαν τα γεγονότα και τα έζησαν από κοντά κι αυτό διότι δεν έχουν πληγεί συναισθηματικά τόσο ώστε να δημιουργηθεί ψυχική διαταραχή παρ’ όλο που στην επαφή μου με αρκετούς από τους πληγέντες διαπίστωσα ότι έχουν αντιδράσεις μετατραυματικής κατάθλιψης επειδή ο θάνατος, με τη μορφή φωτιάς, τους «ακούμπησε» δυνατά. Ως προκύπτει διαφαίνονται τρεις κατηγορίες ανθρωπίνων αντιδράσεων:

α. Αυτοί που έχασαν αγαπημένα τους πρόσωπα και πενθούν.

β. Αυτοί που είδαν από κοντά τον θάνατο και τρόμαξαν.

γ. Αυτοί οι οποίοι παρακολούθησαν τα γεγονότα από κοντά ή από την τηλεόραση.

Η μνήμη διατηρείται στους ανθρώπους με τις προαναφερθείσες αντιδράσεις και δεν μετατρέπονται σε κοινωνικά στερεότυπα τα γεγονότα αυτά επειδή αυτοί που θυμούνται είναι πολλοί λίγοι. Για να δημιουργηθεί ένα κοινωνικό στερεότυπο (συλλογική συνείδηση) είναι απαραίτητο να τρομάξει, να φοβηθεί και να διαταραχθεί μεγάλος αριθμός ατόμων ώστε να δημιουργηθεί ένα φόβητρο στον φαντασιακό τους χώρο. Καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως ο άνθρωπος (πολίτης) προσπαθεί να ξεχάσει τα σημαντικά, καταστροφικά και φονικά γεγονότα που τον φοβίζουν καθώς η διατήρηση αυτών των φόβων μπορεί να του υπονομεύσει την ψυχική του υγεία. Σε αυτό το σημείο τονίζω την αντίφαση των συναισθημάτων στον άνθρωπο (αλληλεγγύη, συμπαράσταση, στήριξη) και προσπάθεια λήθης αυτών των γεγονότων που τον υπονομεύουν στην ψυχική (συναισθηματική) του ισορροπία. Ακόμη θα ήθελα να παρουσιάσω σε αυτήν την ανθρώπινη κατάσταση ότι υπάρχει μία διαδραστική σχέση των γεγονότων με τον άνθρωπο.

Έχοντας περιγράψει τα γεγονότα με τον δικό μου τρόπο προσέγγισης γίνεται ξεκάθαρο πώς η μνήμη και η λήθη συνδέονται συμπληρωματικά η μία με την άλλη. Η μνήμη κρατάει ό,τι της είναι χρήσιμο και ευχάριστο (επιλεκτική), ενώ η λήθη αποθηκεύει τα δυσάρεστα και επικίνδυνα για την ψυχική του ισορροπία ανθρώπινα συναισθήματα. Η ψυχανάλυση λέει ότι η συμμαχία αυτή δημιουργεί έναν μηχανισμό άμυνας αποτελεσματικό για την προστασία της ψυχικής ισορροπίας του ανθρώπου ώστε να είναι χρήσιμος και αποτελεσματικός (ο άνθρωπος) στην παραγωγική και δημιουργική του παρουσία στη ζωή.

Κλείνοντας θέλω να ολοκληρώσω το θέμα προτείνοντας έναν προβληματισμό σε κάθε αναγνώστη σαν λύση των συναισθηματικών φορτίσεων και αδιεξόδων εξηγώντας ότι η πρότασή μου θα βοηθήσει τον καθένα από εμάς να πιστέψει στον εαυτό του και στην αξία του μέσα από τον τρόπο που θα λειτουργήσει σαν ανεξάρτητη και δυναμική προσωπικότητα .

Λίγες μόλις μέρες πέρασαν από τη λαίλαπα της συμφοράς και παρακολουθούμε τον κρατικό μηχανισμό με τη βοήθεια ορισμένων ΜΜΕ να προσανατολίζει τον κόσμο και τα ενδιαφέροντά του διοχετεύοντας την είδηση ότι στυγεροί εγκληματίες και τρομοκράτες όπως οι Κουφοντίνας και Ξηρός μετατίθενται σε φυλακές αγροτικές (που όλοι πιστεύουν ότι είναι εύκολο να δραπετεύσουν), ενώ παράλληλα διοχετεύουν την πληροφορία περί παραίτησης του υπουργού, των αρχηγών της Πυροσβεστικής και της Αστυνομίας αλλά και του υπεύθυνου της Πολιτικής Προστασίας (που τελικά επιβεβαιώθηκαν) με σκοπό να κατευνάσει τα αρνητικά συναισθήματα του κόσμου μπροστά σε αυτήν την κοινωνική και συναισθηματική πραγματικότητα. Η πρότασή μου (ψυχοθεραπευτική) είναι αφού κατανοήσουμε τους μηχανισμούς της εξουσίας να αντιδράσουμε ώστε να διαπιστώσουμε το παιχνίδι της εξουσίας με τα συναισθήματα του κόσμου και να ξεκαθαρίσουμε την αντίδρασή μας σαν ανεξάρτητες, αυτόνομες και συγκροτημένες προσωπικότητες. Εάν ο καθένας από εμάς συνειδητοποιήσει τη συναισθηματική τοποθέτηση σε όλο αυτό το μετερίζι των αλληλεπιδράσεων κοινής γνώμης και εξουσίας τότε θα νιώθει επαρκής, ανεξάρτητος και ικανοποιημένος με τον εαυτό του.