Η χρονιά του ψηφιακού χρήματος… και του χρυσού

Γράφει ο Γιάννης Τσιρογιάννης

Βρισκόμαστε στην αυγή μιας νέας εποχής για το χρήμα. Από το 2020 κι έπειτα, ο ανθρώπινος πολιτισμός εισήχθη –με μοχλοβραχίονα την πανδημία– σε μια βίαιη αλλαγή που μέχρι τώρα περνάει σχετικά απαρατήρητη από τα ραντάρ, ειδικά εν μέσω πιο σεισμικών γεγονότων, όπως ο πόλεμος Ρωσίας – Ουκρανίας.

«Βίαιη» διότι συνέβη… με το ζόρι. Κανείς δε μας ρώτησε αν το θέλουμε, αν θα είναι «καλύτερα» έτσι, απλά αποφασίστηκε και διατάχθηκε, όπως άλλωστε συμβαίνει σε όλες τις άλλες πτυχές της ζωής μας, ειδικά τα τελευταία τρία χρόνια οπότε και τραβήχτηκε μια κόκκινη γραμμή στην ιστορία της ανθρωπότητας. Καλώς ή κακώς, ο κόσμος μας δε θα είναι ποτέ ξανά ο ίδιος μετά την πανδημία. Η «επιστροφή στην κανονικότητα» ήταν εξ αρχής ένα ψέμα που εν γνώσει μας καταπίναμε, όπως το σιρόπι που μας τάιζαν μικρά.

Πολλά άλλαξαν στην κοινωνία μας, με αφορμή την κοινωνική αποστασιοποίηση «για την ασφάλειά μας»… Πολλά που θα συζητηθούν πιο ώριμα, όταν κατακάτσει η σκόνη αυτής της πολλαπλής κρίσης. Αλλά δε θα έχει και νόημα τότε – θα είναι απλώς καφενειακές αμπελοφιλοσοφίες, διότι η «δουλειά» είχε στην ουσία κλείσει ήδη από τις αρχές του 2020, και την ενεργοποίηση του πλανήτη σε μια κατάσταση μόνιμης… έκτακτης ανάγκης.

Το deal είχε σφραγιστεί σε μία μόνο στιγμή, τη στιγμή της κήρυξης της πανδημίας και κατά συνέπεια όλη της αλληλουχίας αλυσιδωτών γεγονότων. Για όλες τις αλλαγές που ακολούθησαν στη ζωή μας, από το πώς θα δουλεύαμε και θα τρεφόμασταν μέχρι το πώς (δε) θα χαιρετιόμασταν, κανείς μας δεν ρωτήθηκε. Απλά συνέβησαν. Ή επιβλήθηκαν.

Κατά τραγική ειρωνεία, οι πιο πολυσυζητημένες από αυτές είναι συνήθως και οι πιο ασήμαντες. Αρκετές από αυτές άλλωστε ίσως και να επιστρέψουν στην «παλιά» κανονικότητα. Μία μόνο δεν πρόκειται. Και παραδόξως φαίνεται να μη μιλά κανείς γι αυτήν. Και είναι η σημαντικότερη αλλαγή στην ανθρωπότητα, εδώ και αιώνες. Μιλώ φυσικά για το χρήμα.

Το χρήμα όπως το ξέρουμε τελείωσε. Το 2023 σηματοδοτεί τη μετάβαση από το παραστατικό χρήμα (fiatmoney) –το «πρωτόγονο» χαρτονόμισμα στην τσέπη μας– στο αμιγώς ψηφιακό χρήμα. Και λέω αμιγώς, για να προλάβω όσους σπεύσουν να πουν «σιγά, δεκαετίες τώρα ψηφιακές κυρίως είναι οι συναλλαγές». Ακριβώς, οι συναλλαγές. Όχι το ίδιο το χρήμα. Τα «νουμεράκια που πληκτρολογούν οι τραπεζίτες» δεν είναι παρά ψηφιακή απεικόνιση του κατά τα άλλα παραστατικού και πέρα για πέρα «πρωτόγονου» ακόμη χρήματος.

Τώρα αυτό αλλάζει. Με την έλευση των CBDC (Central Bank Digital Currency) – Ψηφιακών Νομισμάτων των Κεντρικών Τραπεζών, τα οποία λανσάρονται επίσημα από φέτος, σηματοδοτείται η πραγματική μετάβαση στην ψηφιακή εποχή, την 4η βιομηχανική επανάσταση, και στο χρήμα. Έναν δρόμο που έστρωσαν (;) τα κρυπτονομίσματα, το ατίθασο «alter ego» του συστημικού ψηφιακού χρήματος.

Πολλοί θεωρούν πως εκείνα έδωσαν την ιδέα και τις βάσεις στο «κακό» σύστημα για τη δημιουργία των CBDC. Κάποτε το ίδιο πίστευα κι εγώ. Όσο περνούν τα χρόνια… τείνω προς το αντίστροφο. Ότι δηλαδή το ίδιο το σύστημα γέννησε το Bitcoin, ως έναν «αντίστροφο» Δούρειο Ίππο για να εισαγάγει την έννοια του ψηφιακού χρήματος στις μάζες. Αρχικά ως εχθρό, και όταν θα ωρίμαζαν οι συνθήκες ως «συνεταιράκι» αφού και το ίδιο το σύστημα πάντα θα χρειάζεται μια διέξοδο για τις πιο σκοτεινές συναλλαγές του. Δεν υπάρχει οικονομία χωρίς παραοικονομία.

Στον κόσμο των CBDC τα πάντα θα είναι υπό έλεγχο. Μισθοδοσία, συναλλαγές, εφορία, τα πάντα θα περνούν από ένα κυρίαρχο «μάτι» που θα τα βλέπει όλα. Θα λύσει τα χέρια, ναι, θα πατάξει τη φοροδιαφυγή, ναι, αλλά με τι κόστος; Την ελευθερία που μας έδιναν τα μετρητά, ποτέ ξανά δε θα την βρούμε, δυστυχώς. Ούτε καν στα δήθεν ανώνυμα κρυπτονομίσματα (ψευδώνυμα για την ακρίβεια). Αυτός είναι κι ο λόγος που σε έναν απόλυτα ελεγχόμενο ψηφιακό κόσμο, η «αλλαγή» τελικά ίσως να μην είναι και τόσο καλή. Περί ορέξεως κολοκυθόπιτα, βέβαια… Η ουτοπία του ενός είναι δυστοπία για κάποιον άλλον.

Ωστόσο πάντα το ίδιο το σύστημα χρειάζεται ένα παραθυράκι. Ποτέ δε σε στριμώχνει εντελώς στον τοίχο, γιατί τότε γίνεσαι άγριο θηρίο (Η Τέχνη του Πολέμου). Το σύστημα πάντα σου αφήνει ένα μικρό χώρο να ανασαίνεις, ίσα ίσα για να σου δώσει τη ψευδαίσθηση της ασφάλειας, να συμβιβαστείς σε μια κατά τα άλλα μίζερη και αναξιοπρεπή κατάσταση που δε σκοτώνει μεν, αλλά ούτε σε αφήνει να σηκώσεις κεφάλι. Όπως καλή ώρα συμβαίνει σε μια θλιβερή κοινωνία επιδομάτων. Αλλά ας μην το συζητήσουμε αυτό…

Θα μπορούσε επομένως το ίδιο το «κακό τραπεζικό σύστημα» που υποτίθεται θα έριχνε το Bitcoin (όπως μας έλεγαν στην αρχή οι φανατικοί οπαδοί του μέχρι που τα γύρισαν σε… συγκυβέρνηση), να είναι αυτό που εξ αρχής επινόησε και προώθησε στις μάζες, με περίτεχνο τρόπο, την ιδέα του ψηφιακού χρήματος;

Μια «ουτοπική» παγκόσμια οικονομία όπου οι συναλλαγές μας ελέγχονται από τα CBDC δε θα μπορούσε να υπάρξει. Το μαύρο χρήμα πάντα θα παίζει. Επομένως δε θα μπορούσε να υπάρξει CBDCχωρίς Bitcoinή οποιοδήποτε υποτίθεται αποκεντρωμένο (decentralized) κρυπτονόμισμα. Άρα… δε θα μπορούσε ουσιαστικά να προκύψει η ιδέα του Bitcoin, αν εξ αρχής δεν υπήρχε η ιδέα του CBDC! Διότι αν κάποιος (το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα) θα ήθελε να περάσει στην εποχή του ψηφιακού χρήματος, ήτοι CBDC, τότε θα έπρεπε πρώτα να εισαγάγει τον «κράχτη» Bitcoin! Λέω εγώ τώρα, κάτι δικά μου συνωμοσιολογικά…

Όπως και να ’χει, είτε το αυγό έκανε την κότα είτε το ανάποδο, το ψηφιακό χρήμα είναι εδώ. Το ψηφιακό, ξαναλέω, όχι το πλαστικό. Πράγματι, τα τελευταία χρόνια οι κάρτες κυριαρχούν όλο και περισσότερο στις συναλλαγές. Πριν τρία χρόνια μια καφετέρια θα λάμβανε 70% μετρητά – 30% κάρτες, ας πούμε. Τώρα συμβαίνει το ανάποδο ποσοστό. Και ολοένα και ανοίγει η ψαλίδα. Τα μετρητά είναι είδος προς εξαφάνιση, κυριολεκτικά. Τυπώνονται δηλαδή όλο και λιγότερα, μέχρι που θα εξαφανιστούν όσα βρίσκονται σε κυκλοφορία.

Όλα γίνονται τόσο σταδιακά και ανεπαίσθητα, που ο περισσότερος κόσμος δε θα καταλάβει καμία διαφορά, όταν θα έχουμε και επίσημα βασιλιά τα ψηφιακά ευρώ/δολάρια. Το πλαστικό χρήμα έδρασε σαν γέφυρα όλα αυτά τα χρόνια, προκειμένου ο κόσμος όχι απλώς να συνηθίσει τις ψηφιακές συναλλαγές, αλλά να τις προτιμά κιόλας. Δεν έχει κι άλλη επιλογή, εδώ που τα λέμε (οι «βίαιες» αλλαγές που λέγαμε). Λόγω «άνεσης». Μιας άνεσης φυσικά που για χάριν της θυσιάζεται η πολύτιμη ελευθερία. Λόγω «ασφάλειας», πάλι.

Πράγματι, κανένας τσαντάκιας δεν μπορεί να σου κλέψει το πορτοφόλι, όταν αυτό είναι ψηφιακό (καλά, μην ορκίζεστε κιόλας). Κανένας λωποδύτης δεν μπορεί να φοροδιαφεύγει, όταν όλα φαίνονται στο «σύστημα». Πάλι μην είστε σίγουροι βέβαια, εκείνοι που ξέρουν θα βρουν τον τρόπο… Ε, τότε τι διάολο;

Η αλήθεια είναι πως η ασύγκριτη ανωτερότητα του ψηφιακού χρήματος έγκειται στην ταχύτητα των συναλλαγών, και μόνο, η οποία φυσικά θα εκτοξεύσει το ανθρώπινο εμπόριο και θα επιταχύνει την οικονομία.

Όμως από την άλλη… τίποτα δε συγκρίνεται με την αίσθηση της ελευθερίας που δίνει η ανωνυμία των μετρητών. Διότι καλή η άνεση, αλλά όταν κάποτε θα σκανάρεις το QRcode για κάποιο… στυτικο διεγερτικό στο φαρμακείο, και το όνομά σου και η τοποθεσία της συναλλαγής θα χαράσσουν το μόνιμο ψηφιακό τους αποτύπωμα στα αρχείας της τράπεζας, κράτους, εφορίας, Google και ό,τι άλλο θες, συνθέτοντας παράλληλα το ψηφιακό σου προφίλ που θα τροφοδοτεί αενάως τον προσωπικό σου αλγόριθμο, ταΐζοντας την «έξυπνη» τηλεόρασή σου με σχετικές διαφημίσεις που θα φροντίσουν να σου υπενθυμίσουν την… ανικανότητά σου μόλις γυρίσεις σπίτι από το φαρμακείο… τότε, ίσως… να σταθείς και να αναρωτηθείς «πώς φτάσαμε εδώ».

Η τεχνολογία δε σταματά. Είναι γνησίως αύξουσα συνάρτηση. Όμως ο ανθρώπινος πολιτισμός σε συνάρτηση με την τεχνολογία… δεν είναι πάντα ανοδικός. Είμαστε σίγουροι πως ένας αμιγώς ψηφιακός κόσμος θα είναι και «καλύτερος»;

Πιστεύω ότι αυτό το φιλοσοφικό ερώτημα θα απαντηθεί εκ των υστέρων, διότι ο περισσότερος κόσμος δεν έχει καν αντιληφθεί αυτή τη μετάβαση στο αμιγώς ψηφιακό χρήμα. Κι αυτό γιατί οι πλαστικές κάρτες το έκαναν να φαίνεται σαν να ήταν πάντα εδώ. Όμως στην πραγματικότητα το σχέδιο «ψηφιακό χρήμα» τώρα ενεργοποιείται. Αυτή τη στιγμή, κάτω από τη μύτη μας, πραγματοποιείται η μεγαλύτερη αλλαγή ή και επάνασταση της σύγχρονης ιστορίας του ανθρώπου. Κανείς δε ξέρει πώς θα πάει όλο αυτό.

Το μόνο σίγουρο είναι πως η πανδημία δεν ήταν η αιτία, αλλά η αφορμή. Το ψηφιακό χρήμα στην πραγματικότητα είναι ο ένας εκ των τεσσάρων Καβαλάρηδων μιας νομισματικής «αποκάλυψης» που έχει συντελεστεί ήδη εδώ και δεκαετίες.

Το μεγαλύτερο έγκλημα κατά της σύγχρονης ανθρωπότητας, που βύθισε τη δυτική οικονομία σε μια κρίση που όχι απλώς δεν ξεπεράστηκε, αλλά μόλις που αρχίζει να εκτυλίσσεται πραγματικά, με τη μορφή του γνώριμου πλέον σε όλους πληθωρισμού. Και για όλα ευθύνονται οι κακοχειρισμοί των κεντρικών τραπεζών. Που χάρη στα CBDC θα μπορέσουν να κάνουν μια φρέσκια αρχή, ξεπλένοντας δεκαετείς νομισματικές αμαρτίες…

Πού κολλάει όμως ο «πρωτόγονος» χρυσός σε αυτήν την ιστορία;

Γιατί χρυσό και όχι κρυπτονομίσματα

Το 2022 οι κεντρικές τράπεζες αγόρασαν τη μεγαλύτερη ποσότητα χρυσού στην πρόσφατη ιστορία. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Συμβούλιο Χρυσού, οι αγορές χρυσού από τις κεντρικές τράπεζες έχουν φτάσει σε επίπεδο που δεν έχει παρατηρηθεί από το 1967. Ειδικότερα, οι κεντρικές τράπεζες του κόσμου αγόρασαν 673 μετρικούς τόνους χρυσού σε έναν μήνα, και το τρίτο τρίμηνο ο αριθμός έφτασε τους 400 μετρικούς τόνους.

Σύμφωνα με τον διακεκριμένο οικονομολόγο Daniel Lacalle αυτό είναι ενδιαφέρον γιατί η ροή από τις κεντρικές τράπεζες από το 2020 ήταν κατεξοχήν… καθαρές πωλήσεις.

Αλλά γιατί προσθέτουν χρυσό στα αποθέματά τους; Μπορεί να συντρέχουν διάφοροι παράγοντες.

Το μεγαλύτερο ποσοστό αποθεματικών των περισσότερων κεντρικών τραπεζών είναι δολάρια ΗΠΑ, τα οποία συνήθως συρρέουν με τη μορφή ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου.

Θα ήταν λογικό για ορισμένες από τις κεντρικές τράπεζες, ειδικά την Κίνα, να προσπαθήσουν να έχουν λιγότερη εξάρτηση από το δολάριο. Τα υψηλά συναλλαγματικά αποθέματα της Κίνας αποτελούν βασική πηγή σταθερότητας για την PBOC. Και παρότι το υψηλό ποσό των δολαρίων ΗΠΑ (3,1 τρισεκατομμύρια δολάρια) ήταν σταθεροποιητικός παράγοντας το 2022, θα μπορούσε να είναι υπερβολικό εάν τα επόμενα δέκα χρόνια έφερναν ένα κύμα υποτίμησης.

Με την έκδοση ψηφιακού νομίσματος απευθείας στον λογαριασμό ενός πολίτη, το χρηματοπιστωτικό ίδρυμα θα έχει πρόσβαση στις πληροφορίες των αποταμιευτών και, το πιο σημαντικό, θα είναι σε θέση να επιταχύνει τον μηχανισμό μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής εξαλείφοντας τα κανάλια που εμποδίζουν τον υψηλότερο πληθωρισμό από το να συμβεί: δηλαδή, θα λειτουργεί ως τραπεζικό κανάλι και backstop της πιστωτικής ζήτησης.

Αυτό που εμπόδισε τον πληθωρισμό να αυξηθεί είναι ότι ο τρόπος με τον οποίο μεταδίδεται η νομισματική πολιτική επιβραδύνεται πάντα από τη ζήτηση για πίστωση στο τραπεζικό σύστημα. Αυτό προφανώς οδήγησε σε τεράστια άνοδο των τιμών των χρηματοπιστωτικών περιουσιακών στοιχείων όταν η αύξηση της προσφοράς χρήματος χρησιμοποιήθηκε για να πληρωθούν οι κρατικές δαπάνες και οι επιδοτήσεις.

Εάν οι κεντρικές τράπεζες αρχίσουν να εκδίδουν ψηφιακά νομίσματα, το επίπεδο καταστροφής της αγοραστικής δύναμης των νομισμάτων που παρατηρήθηκε τα τελευταία πενήντα χρόνια θα είναι εξαιρετικά μικρό σε σύγκριση με αυτό που μπορεί να συμβεί με τον αχαλίνωτο έλεγχο της κεντρικής τράπεζας.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η θέση του χρυσού ως αποθεματικού αξίας θα ήταν απαράμιλλη.

Η ρευστότητα ήταν η αχίλλειος πτέρνα των κρυπτονομισμάτων. Μερικές αυξήσεις επιτοκίων από τη Fed διέψευσαν γρήγορα τις προσδοκίες ότι τα ψηφιακά νομίσματα θα μπορούσαν μόνο να αυξηθούν σε αξία. Τα κρυπτονομίσματα δεν ήταν αντίδοτο στη νομισματική επέκταση, άλλα ένα από τα αποτελέσματά της. Ο χρυσός ήταν πλέον ένα από τα λίγα εναπομείναντα αληθινά αποθέματα αξίας.

Σε αυτό το περιβάλλον, οι κεντρικές τράπεζες χρειάζονται χρυσό γιατί μπορεί να προετοιμάζονται για μια άνευ προηγουμένου περίοδο νομισματικής καταστροφής. Οι Financial Times υποστηρίζουν ότι οι κεντρικές τράπεζες υφίστανται ήδη σημαντικές απώλειες ως αποτέλεσμα της πτώσης της αξίας των ομολόγων που κατέχουν στους ισολογισμούς τους. Μέχρι το τέλος του δεύτερου τριμήνου του 2022 η Federal Reserve είχε χάσει 720 δισεκατομμύρια δολάρια ενώ η Τράπεζα της Αγγλίας είχε χάσει 200 δισεκατομμύρια λίρες.

Η ΕΚΤ εξετάζει επί του παρόντος τα οικονομικά της και προβλέπεται ότι θα υποστεί σημαντικές ζημίες. ΕΚΤ, Fed, BoE και οι Εθνικές Τράπεζες της Ελβετίας και της Αυστραλίας αντιμετωπίζουν «πιθανές απώλειες άνω του 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων συνολικά, καθώς τα κάποτε κερδοφόρα ομόλογα μεταμορφώνονται σε υποχρεώσεις», σύμφωνα με το Reuters.

Εάν μια κεντρική τράπεζα εγγράψει ζημίες, μπορεί να καλύψει το κενό χρησιμοποιώντας διαθέσιμα αποθεματικά προηγούμενων ετών ή ζητώντας βοήθεια από άλλες κεντρικές τράπεζες. Παρομοίως με μια εμπορική τράπεζα, μπορεί να έλθει αντιμέτωπη με σημαντικές δυσκολίες. Ωστόσο, μια κεντρική τράπεζα έχει την επιλογή να στραφεί στις κυβερνήσεις ως έσχατη λύση. Αυτό σημαίνει ότι η τρύπα θα πληρωθεί από τους φορολογούμενους – και το κόστος θα είναι αστρονομικό.

Το κύμα νομισματικής καταστροφής που θα μπορούσε να προκύψει από μια αύξηση ρεκόρ στο παγκόσμιο χρέος, τις τεράστιες απώλειες στα περιουσιακά στοιχεία μιας κεντρικής τράπεζας και την έκδοση ψηφιακών νομισμάτων βρίσκει μόνο ένα αληθινό ασφαλές καταφύγιο με αιώνες αποδεδειγμένης θέσης ως αποθεματικό αξίας: τον χρυσό. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι κεντρικές τράπεζες γνωρίζουν ότι οι κυβερνήσεις δεν μειώνουν τις δαπάνες, δεν μειώνουν τα ελλείμματα.

Εν τω μεταξύ, οι αριθμοί υπογραμμίζουν το τεράστιο πρόβλημα που προκάλεσε η πρόσφατη υπερβολική ποσοτική χαλάρωση. Επειδή δεν γνώριζαν την πραγματικότητα της φερεγγυότητας του εκδότη, οι κεντρικές τράπεζες μετέβαλαν την πολιτική τους: μεταπήδησαν από την αγορά περιουσιακών στοιχείων χαμηλού κινδύνου σε ελκυστικές τιμές στην αγορά οποιουδήποτε κρατικού ομολόγου με οποιαδήποτε τιμή.

Γιατί οι κεντρικές τράπεζες αυξάνουν τις αγορές χρυσού τους όπως ακριβώς εμφανίζονται οι ζημίες στους ισολογισμούς τους; Για να αυξήσουν το επίπεδο των αποθεματικών τους, να μειώσουν τις απώλειες και να προβλέψουν πώς τα ψηφιακά νομίσματα που δημιουργήθηκαν πρόσφατα μπορούν να επηρεάσουν τον πληθωρισμό.

Δεδομένου ότι η αγορά ευρωπαϊκών ή βορειοαμερικανικών κρατικών ομολόγων δεν μειώνει τον κίνδυνο απώλειας χρημάτων εάν ο πληθωρισμός παραμείνει υψηλός, είναι πολύ πιθανό ότι η μόνη πραγματική επιλογή είναι να αγοράσετε περισσότερο χρυσό. Οι κεντρικές τράπεζες των βιομηχανικών χωρών θα κάνουν μια προσπάθεια να συρρικνώσουν τους ισολογισμούς τους για να καταπολεμήσουν τον πληθωρισμό, αλλά θα ανακαλύψουν ότι τα περιουσιακά στοιχεία που κατέχουν συνεχίζουν να υποτιμώνται. Μια κεντρική τράπεζα που χάνει χρήματα δεν μπορεί να επεκτείνει αμέσως τον ισολογισμό της ή να αγοράσει περισσότερα κρατικά ομόλογα.

Έχει στηθεί παγίδα ρευστότητας. Η ποσοτική χαλάρωση και τα χαμηλά επιτόκια είναι απαραίτητα για υψηλότερες αξίες περιουσιακών στοιχείων, αλλά περαιτέρω ρευστότητα και η χρηματοοικονομική συγκράτηση μπορεί να παρατείνουν τις πληθωριστικές πιέσεις, οι οποίες στη συνέχεια θα αυξήσουν την πίεση στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων.

Η ιδέα ότι η εκτύπωση χρημάτων δεν θα οδηγούσε σε πληθωρισμό χρησίμευσε ως βάση για τον νομισματικό αντικατοπτρισμό. Τα στοιχεία για το αντίθετο καταδεικνύουν τώρα ότι οι κεντρικές τράπεζες αντιμετωπίζουν μια σοβαρή πρόκληση: δεν είναι σε θέση να διατηρήσουν την πολλαπλή επέκταση και τον πληθωρισμό των τιμών των περιουσιακών στοιχείων, τις χαμηλότερες τιμές καταναλωτή και τη χρηματοδότηση των δαπανών για το δημόσιο έλλειμμα, ταυτόχρονα.

Λοιπόν, γιατί χρυσός; Διότι αναπόφευκτα θα αναδυθεί ένα νέο παράδειγμα πολιτικής ως αποτέλεσμα των καταστροφικών οικονομικών και νομισματικών επιπτώσεων των ετών της υπερβολικής χαλάρωσης

Όταν τους δίνεται η επιλογή μεταξύ «υγρού χρήματος» και «οικονομικής καταστολής», οι κυβερνήσεις ανάγκασαν τις κεντρικές τράπεζες να επιλέξουν τη «οικονομική καταστολή». Ο μόνος λόγος που οι κεντρικές τράπεζες αγοράζουν χρυσό είναι για να προστατεύσουν τους ισολογισμούς τους από τα δικά τους προγράμματα νομισματικής καταστροφής. Δεν έχουν άλλη επιλογή από το να το κάνουν.