Ανάλυση: Ανεβαίνει το θερμόμετρο στο Ιράν

Λίγες μέρες έμειναν προκειμένου ο Ντόναλντ Τραμπ να ανακοινώσει την απόφασή του σχετικά με την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία Ουάσινγκτον - Τεχεράνης με την οποία το Ιράν συμφωνούσε στην παύση του πυρηνικού του προγράμματος. Τι περιλαμβάνει το πλαίσιο των προτάσεων Μακρόν και ποια είναι τα σενάρια ως προς την απόφαση Τραμπ για τις οικονομικές κυρώσεις. Ήδη ο Βελαγιατί, σύμβουλος του Αγιατολάχ Αλί Χαμενει, έχει διαμηνύσει σε όλους τους τόνους πως αν ο Τραμπ συνεχίσει τις οικονομικές κυρώσεις, αποσύροντας τις ΗΠΑ από τη συμφωνία του 2015, η Τεχεράνη θα αποσυρθεί από τη συμφωνία ενεργοποιώντας ξανά το πυρηνικό πρόγραμμά της. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Τραμπ πρέπει να έχει λάβει την απόφασή του μέχρι τις 12 Μαΐου.

Η πρόταση Μακρόν

Ανεξαρτήτως του ποια θα είναι η απόφαση του Τραμπ, ο οποίος πρέπει να ανακοινώσει στις 12 Μαΐου αν θα αποσύρει τη χώρα του από τη συμφωνία, ο Μακρόν πρότεινε να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις για μια νέα συμφωνία που θα βασίζεται σε τέσσερα ζητήματα:

1) Τη διατήρηση της απαγόρευσης εμπλουτισμού ουρανίου, η οποία είναι το πρώτο στάδιο για την κατασκευή ατομικής βόμβας, όπως προβλέπεται στη συμφωνία του 2015. Αν οι ΗΠΑ παραμείνουν στη συμφωνία, το θέμα έχει διευθετηθεί. Αν ο Τραμπ αποφασίσει να την εγκαταλείψει, η ιδέα είναι να ξεκινήσουν συζητήσεις για το πώς θα μπορεί να ελέγχεται η πυρηνική δραστηριότητα του Ιράν.

2) Να διασφαλιστεί ότι δεν θα υπάρξει πυρηνική δραστηριότητα από το Ιράν μακροπρόθεσμα και άρα μετά το 2025, οπότε βάσει της τρέχουσας συμφωνίας προβλέπεται η σταδιακή άρση κάποιων τεχνικών περιορισμών στις πυρηνικές δραστηριότητες του Ιράν, κάτι που θα επιτρέψει στην Τεχεράνη να ξεκινήσει και πάλι τον εμπλουτισμό ουρανίου.

3) Να τερματιστούν οι βαλλιστικές δραστηριότητες του Ιράν στην περιοχή, μια αναφορά στο βαλλιστικό πρόγραμμα μικρού και μεσαίου βεληνεκούς που αναπτύσσει εδώ και χρόνια η Τεχεράνη.

4) Να δημιουργηθούν οι όροι για μια πολιτική λύση που θα περιορίσει τις δραστηριότητες του Ιράν στην περιοχή, την Υεμένη, τη Συρία, το Ιράκ και τον Λίβανο. Σε αυτό το σημείο, ο Μακρόν αναφέρεται στις ειρηνευτικές συνομιλίες για τη Συρία που βρίσκονται σε αδιέξοδο κυρίως εξαιτίας της αντίθεσης της Μόσχας και του Ιράν, αλλά και στον εμφύλιο πόλεμο στην Υεμένη, όπου η Τεχεράνη κατηγορείται ότι στηρίζει τους σιίτες αντάρτες Χούτι.

Οι άξονες της συμφωνίας

Η συμφωνία, που υπεγράφη το 2015 έπειτα από δεκαετίες διαπραγματεύσεων μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Γαλλία, Βρετανία και Γερμανία) και του Ιράν, είναι ένα ντοκουμέντο εκατό σελίδων και αποτελείται από ένα κύριο μέρος και πέντε παραρτήματα. Με αυτή την συμφωνία, στην ουσία η Τεχεράνη δέχθηκε να παγώσει το πυρηνικό πρόγραμμα ως το 2025.

Οι κύριοι άξονες της συμφωνίας

• Πρώτον, ο περιορισμός του εμπλουτισμού ουρανίου. Κύριος στόχος είναι η εφαρμογή αυστηρών περιορισμών ώστε να διασφαλισθεί ότι το «Breakout», ο χρόνος που χρειάζεται για τον εμπλουτισμό ουρανίου με σκοπό την κατασκευή ατομικού όπλου θα είναι τουλάχιστον ένα έτος επί μία δεκαετία.


• Δεύτερον, ο περιορισμός της παραγωγής πλουτωνίου. Η συμφωνία προβλέπει ότι ο αντιδραστήρας του Αράκ θα τροποποιηθεί ώστε να μην έχει την ικανότητα παραγωγής πυρηνικού καυσίμου για στρατιωτικούς σκοπούς


• Τρίτον, η εφαρμογή καθεστώτος ενισχυμένων επιθεωρήσεων κατά τη διάρκεια ισχύος της συμφωνίας, αλλά και μετά από αυτή για ορισμένες δραστηριότητες. Η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενεργείας θα μπορεί να επαληθεύει μέσω των επιθεωρήσεων τη λειτουργία των ιρανικών συσκευών φυγοκέντρησης για περίοδο είκοσι ετών και της παραγωγής συμπυκνωμένου ουρανίου (yellowcake) για περίοδο είκοσι πέντε ετών. Η Τεχεράνη δεσμεύεται να εφαρμόσει και να επικυρώσει το συμπληρωματικό πρωτόκολλο της IAEA που επιτρέπει τις εις βάθος επιθεωρήσεις.


• Τέταρτον, κατά τη διάρκεια της εφαρμογής της συμφωνίας οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί από τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση στον χρηματοπιστωτικό τομέα και στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών θα αρθούν με την εφαρμογή από το Ιράν της συμφωνίας μετά την περί αυτού επαλήθευση της IAEA (αρχές 2016). Η ίδια διαδικασία θα ακολουθηθεί για την άρση των κυρώσεων του ΟΗΕ.


• Πέμπτον, οι κυρώσεις που αφορούν το πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων και την προμήθεια επιθετικών οπλικών συστημάτων διατηρούνται. Η απαγόρευση μεταφοράς ευαίσθητων υλικών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο ιρανικό βαλλιστικό πρόγραμμα παραμένει σε ισχύ για οκτώ χρόνια, εκτός της περίπτωσης που το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα δώσει συγκεκριμένη άδεια.

Ο λόγος στον Τραμπ…

Για άλλη μία φορά ο πλανήτης βρίσκεται κρεμάμενος κυριολεκτικά από τα χείλη του Αμερικανού Προέδρου, ο οποίος μέσα στις επόμενες μέρες πρέπει να αποφασίσει αν θα συνεχίσει να τηρεί το σκέλος της JCPOA που κάνει λόγο για άρση των κυρώσεων, μία συμφωνία που είχε ταχθεί ενάντια στην εφαρμογή της προεκλογικά. Τον Σεπτέμβριο ο Τραμπ αποφάσισε να συνεχίσει να το τηρεί, όμως έναν μήνα αργότερα άλλαξε στάση και δείχνοντας τη δυσαρέσκειά του αρνήθηκε να πιστοποιήσει ότι το Ιράν συνεχίζει να συμμορφώνεται με τη συμφωνία του 2015. Αυτή τη φορά, όμως, η προθεσμία για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την επικύρωση ή μη της συμφωνίας και την παραίτηση των δικαιωμάτων απόσυρσης συμπίπτει με την περίοδο 11-17 Ιανουαρίου.

Τα ενδεχόμενα και οι κίνδυνοι

Το πρώτο είναι να κάνει μία συμβολική κίνηση μη επικυρώνοντας για δεύτερη φορά τη συμφωνία και το δεύτερο είναι να μην παραιτηθεί από την επιβολή κυρώσεων, κάτι που αποτελεί παραβίαση της συμφωνίας. Το τρίτο σενάριο είναι να παραιτηθούν οι ΗΠΑ από τις κυρώσεις και να συνεχίσει κανονικά η συμφωνία. Στο πρώτο σενάριο οι διαδηλώσεις θα συνεχιστούν μεν, με σοβαρό το ενδεχόμενο να σταματήσουν κάποια στιγμή, ίσως με καλύτερο χειρισμό των οικονομικών, από την πλευρά της ιρανικής κυβέρνησης. Το δεύτερο σενάριο ενέχει μεγάλο κίνδυνο ιδιαίτερα την ώρα που στη χώρα εξελίσσονται οι διαδηλώσεις και μπορεί άνετα να οδηγήσουν σε ανατροπή της υπάρχουσας κυβέρνησης. Σημαντικό ρόλο στην εφαρμογή του πρώτου σεναρίου παίζει και το ποια απόφαση θα λάβει το Ιράν για το εάν τα οφέλη από το εμπόριο που θα επιτραπεί από τη μη επιβολή κυρώσεων θα είναι αρκετά ώστε να διατηρήσουν τις επιθεωρήσεις και τους περιορισμούς στην παραγωγή σχάσιμου υλικού.