Τασούλα Καραγεωργίου: «Η ιδιότητα του καλού ποιητή προϋποθέτει την ιδιότητα του καλού αναγνώστη»

Συνέντευξη στον Κώστα Κατόπη

Με αφορμή τη νέα έκδοση των ποιημάτων της Σαπφώς από τις Εκδόσεις Κέδρος σε μετάφραση της δρ Τασούλας Καραγεωργίου και την πρόσφατη παρουσίασή τους, έκανα μια εκ βαθέων συζήτηση με τη γνωστή ποιήτρια, η οποία αναφέρθηκε στην παιδιόθεν ενασχόλησή της με την ποίηση, την πολυετή διδακτική της εμπειρία και την έως τώρα εκδοτική της δραστηριότητα.

Παράλληλα, τόνισε την τρισχιλιετή παράδοση της ελληνικής γλώσσας, εξηγεί την ιδιότητα του καλού ποιητή, υπογραμμίζοντας παράλληλα την αειθαλή γοητεία του σαπφικού λόγου στον οποίο είναι αφιερωμένο το τελευταίο της πόνημα. Αναλυτικά η συνέντευξη που μου παραχώρησε:

-Πώς ξεκίνησε η ενασχόλησή σας με την ποίηση και ποιες ήταν οι εγκύκλιες σπουδές σας;

-Δεν πρόκειται για απλή ενασχόληση αλλά για στάση ζωής. Τα πρώτα ερεθίσματα, πρώιμα εξάλλου, είχα την τύχη να τα δεχτώ από ένα μεγάλο ποιητή, τον Διονύσιο Σολωμό, όταν ένα συγγενικό μου πρόσωπο μού χάρισε τα ποιήματά του. Δεν καταλάβαινα και πολλά –πήγαινα ακόμη στην Πέμπτη Δημοτικού– βίωσα όμως αυτό το πρωτόγνωρο αίσθημα που με ακολουθεί μέχρι σήμερα: αυτό που συμβατικά ονομάζουμε ποιητική μαγεία.

Όλη μου η ζωή υπήρξε μια διαρκής μαθητεία στο ιδεατό ποιητικό εργαστήρι της λογοτεχνικής μας παράδοσης. Στη θητεία μου αυτή συνεισέφερε η ιδιότητά μου της φιλολόγου και οι διδακτορικές σπουδές μου στην κλασική φιλολογία. Δίδαξα ως καθηγήτρια και ως σχολική σύμβουλος στη μέση εκπαίδευση αρχαία ελληνική και νέα ελληνική ποίηση. Πάντοτε διδάσκοντας, παράλληλα διδασκόμουν. Ξαναδιάβαζα μαζί με τους μαθητές μου τα έξοχα μνημεία του ποιητικού μας λόγου από τον Όμηρο, τη Σαπφώ, τους μεγάλους τραγικούς ποιητές και τον Αριστοφάνη μέχρι τον Σολωμό, τον Κάλβο, τον Καρυωτάκη τον Kαβάφη, τον Σεφέρη και τον Ελύτη και τόσους άλλους που συνθέτουν το πάνθεον της νεοελληνικής ποιητικής δημιουργίας.

-Τι πιστεύετε για την διαδρομή, εξέλιξη και παράδοση της ελληνικής γλώσσας;

-Η ελληνική γλώσσα με την τρισχιλιετή ιστορική της πορεία είναι ο ανεκτίμητος πολιτισμικός μας πλούτος, ένας βιότοπος που, όσο διατηρείται θαλερός και ανεξάντλητος, μπορεί και στις συνθήκες της σύγχρονης πνευματικής κρίσης να λειτουργήσει ως στήριγμα για ένα όραμα παιδείας, βασισμένο στις σταθερές αξίες του ανθρωπισμού.

Σήμερα όλοι προβάλλουν οικολογικά αιτήματα, λίγοι όμως αντιλαμβάνονται πως το αίτημα για διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας οφείλει να περιλαμβάνει –και ίσως να προϋποθέτει- τη μέριμνα για διάσωση του γλωσσικού οικοσυστήματος. Οφείλουμε να προστατεύσουμε τη γλώσσα μας με την ίδια ευαισθησία που ταιριάζει στα σπάνια είδη των πτηνών και στα δάση.

Ας μην ξεχνάμε πως σε γλώσσα ελληνική έχουν διατυπωθεί οι μεγάλες αξίες της δημοκρατίας και ότι κατά τη μακραίωνη διαχρονική της πορεία η ελληνική γλώσσα διέσωσε μέσω της αρχαίας ελληνικής γραμματειακής παράδοσης τα κλασικά κείμενα - ανεκτίμητη κληρονομιά όλης της ανθρωπότητας.

- Πόσα και ποια βιβλία έχετε εκδώσει μέχρι σήμερα;

-Έχω εκδώσει εννιά ποιητικά βιβλία, ένα βιβλίο με λυρικά αφηγήματα, μία συλλογή δοκιμίων για την ποίηση και μεταφράσεις αρχαίας ελληνικής λυρικής ποίησης (Σαπφώ, Ήριννα και επιγράμματα της Παλατινής Ανθολογίας). Στη συλλογή Το μετρό (2004) έχει απονεμηθεί το βραβείο Γεωργίου Αθάνα της Ακαδημίας Αθηνών και στη συλλογή Η πήλινη χορεύτρια (2019) το βραβείο Λάμπρου Πορφύρα της Ακαδημίας Αθηνών. Το βιβλίο Ναυαγοῦ τάφος εἰμί (Γαβριηλίδης 2016) ήταν στη βραχεία λίστα του Κρατικού Βραβείου Λογοτεχνικής Μετάφρασης. Υπήρξα μέλος της συγγραφικής ομάδας του σχολικού βιβλίου Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης, ΟΕΔΒ 1999. Ποιήματά μου έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, ισπανικά, αραβικά, γερμανικά και ρουμάνικα. Η συλλογή Το μετρό (2004) μεταφράστηκε στα ιταλικά από την Gilda Tentorio (Il Metro, 2021).

-Γιατί η Σαπφώ και γιατί τώρα;

-Καρπός της μακρόχρονης ενασχόλησής μου με το έργο της Σαπφώς υπήρξε η ιδιαίτερα προσεγμένη έκδοση από τον Κέδρο του συνόλου των μεταφράσιμων ποιημάτων της Σαπφούς (Σαπφώ - Τα ποιήματα, Πρόλογος - Μετάφραση - Σημειώσεις: Τασούλα Καραγεωργίου, Κέδρος 2022). Στην έκδοση περιλαμβάνονται και όλα τα πρόσφατα ευρεθέντα παπυρικά ευρήματα, δηλαδή σπαράγματα στίχων της αρχαίας ποιήτριας τα οποία αναγνώσθηκαν με την ακάματη φροντίδα παπυρολόγων και κλασικών φιλολόγων.

Η Σαπφώ διαμορφώνει έναν κόσμο, ο οποίος καταφάσκει στον έρωτα και αντιπαρατίθεται στη βία του πολέμου εισάγοντας μιαν ηθική του συναισθήματος που οι ποιότητές του καταξιώνουν την ανθρώπινη ζωή. Είναι ένας κόσμος που αποστρέφεται τον επιδεικτικό πλουτισμό, την τρυφή και τη ματαιότητα του φαίνεσθαι.

Η αντοχή της σαπφικής ποίησης εντοπίζεται στην αμεσότητα, την ειλικρίνεια και την τόλμη της και εν τέλει στην απόλυτη συμφιλίωσή της με τον φυσικό κόσμο στον οποίο είναι ενταγμένα πλην του φυσικού περιβάλλοντος και τα προσωπικά συναισθήματα.

Νομίζω πως το σαπφικό ὅτω τις ἔραται (δηλαδή η διακήρυξη της Σαπφώς υπέρ του σεβασμού της ελεύθερης προσωπικής επιλογής) είναι ένα επίκαιρο θέμα που προβάλλει επιτακτικά η σύγχρονη πραγματικότητα ως βασικό αίτημα του σύγχρονου ανθρώπου.

-Ποια η γνώμη σας για την ποίηση και τους ποιητές του χθες, του σήμερα και του αύριο;

-Νομίζω πως η ιδιότητα του καλού ποιητή προϋποθέτει την ιδιότητα του καλού αναγνώστη της ποίησης. Δεν πρέπει να λησμονούμε πως ο αποφθεγματικός στίχος του Γιώργου Σεφέρη, «είναι παιδιά πολλών ανθρώπων τα λόγια μας» θέτει ως βασική προϋπόθεση για την ποιότητα της ποιητικής δημιουργίας τον διάλογο που ανοίγει ο νέος ποιητής με την προϋπάρχουσα λογοτεχνική παράδοση. Το χρέος αυτό προβάλλεται περισσότερο επιτακτικό στον Έλληνα δημιουργό, ο οποίος γράφει σε γλώσσα που έχει τρισχιλιετή λογοτεχνική ιστορία. Να θυμίσω τον στίχο του Ελύτη από το Άξιον Εστί: «Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική/το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου. /Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου».

-Μιλήστε μας λίγο για το Εργαστήρι Ποίησης του Ιδρύματος Τάκης Σινόπουλος, στο οποίο διδάσκετε.

-Είμαι ευτυχής που διδάσκω στο ποιητικό εργαστήρι του Ιδρύματος Τάκης Σινόπουλος Το Ίδρυμα, που φέρει το όνομα του ποιητή της Α’ μεταπολεμικής γενιάς Τάκη Σινόπουλου και στεγάζεται στον χώρο που υπήρξε η οικεία και το ιατρείο του ποιητή, είναι ένα υποδειγματικό καταφύγιο για τους νέους που δοκιμάζονται με το ποιητικό φαινόμενο. Διοικείται υποδειγματικά από πνευματικούς ανθρώπους που υπηρετούν με ανιδιοτέλεια και αφοσίωση την Τέχνη της ποίησης. Τα νέα παιδιά που παρακολουθούν τους δύο κύκλους (Α’ Νεοελληνική και Β’ Αγγλόφωνη ποίηση) με τον ζήλο και το πάθος τους και τη φιλομάθεια τους είναι μια ελπίδα πως δεν θα σωπάσει ποτέ «η λαλιά που δεν ξέρει από ψέμα» (έτσι χαρακτήριζε την ποίηση ο Οδυσσέας Ελύτης).