Κώστας Σπυρόπουλος: Το περιεχόμενο της Τέχνης μου

Επιμέλεια: Κώστας Κατόπης

Στη συγκεκριμένη ενότητα, που γράφεται με την ευκαιρία της παρουσίασης της τελευταίας του δουλειάς στην Βενετία στο Pallazzo Pisani Revedin τον Μάρτιο του 2023, ο ζωγράφος Κώστας Σπυρόπουλος περιγράφει το σκεπτικό με το οποίο δημιουργεί. Ή μάλλον καλύτερα, τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται και επεξεργάζεται την εικόνα πριν την αποδώσει στον καμβά. Και πιο συγκεκριμένα, αναλύει την κατανόηση της πραγματικότητας. Χρησιμοποιώντας αυτή τη φορά, κυρίως την επιστημονική του ιδιότητα, εξηγεί τους δύο τρόπους με τους οποίους ο εγκέφαλος μέσω του οφθαλμού αντιλαμβάνεται την εικόνα και στη συνέχεια αποφασίζει να τη μετουσιώσει σε έργο. Εξηγεί ποιον από τους δύο τρόπους επιλέγει ο ίδιος να δημιουργεί αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι ανήκει στην κατηγορία που ζωγραφίζει με τον εγκέφαλο και όχι με το μάτι: «Η ζωγραφική μου δεν αρκείται στη τυχαιότητα της στιγμής μιας οπτικής αντίληψης, όπως έκαναν οι ιμπρεσιονιστές, αλλά θέλει να διεισδύσει στην ουσία ενός αντικειμένου αναπαριστώντας το, όχι όπως φαίνεται από μια συγκεκριμένη οπτική, ημέρα, ή ώρα, αλλά όπως τελικά είναι συγκροτημένο στη μνήμη».

Μιλάει για το χρώμα τονίζοντας ότι «το χρώμα δημιουργείται από τον εγκέφαλο. Δεν υπάρχουν χρώματα στον εξωτερικό κόσμο» και συνεχίζει αναφέροντας ότι «τα χρώματα είναι κυρίως αποτέλεσμα διέγερσης της περιοχής V₄ του οπτικού φλοιού. Η ολοκλήρωση όμως της οπτικής εικόνας δεν επέρχεται μόνο διά της συνεργασίας των περιοχών V₁, V₂, V₃, V₄ και V₅ του οπτικού φλοιού , αλλά και από την σύγκριση της καινούριας εικόνας με παλιές ή άλλες που είναι αποτυπωμένες στο φλοιό του εγκεφάλου και αφορούν παραστάσεις του έξω κόσμου. Γιαυτό πιστεύω ότι η αντιπαράθεση των ίδιων η διαφορετικών εικόνων στο ίδιο πλαίσιο προκαλεί καλύτερη κατανόηση των αντικειμένων και κάνει περισσότερο εκφραστικό τον πίνακα που δημιουργώ με τον παραπάνω τρόπο, γιατί μαθαίνουμε να βλέπουμε και βλέπουμε ότι έχουμε μάθει».

Αναλυτικά παρακάτω ο ίδιος αναφέρει τα εξής:

Η κατανόηση της πραγματικότητας

Τα έργα των τελευταίων χρόνων εξωτερικεύουν κατά κανόνα καταστάσεις, οι οποίες όμως μέσω της επεξεργασίας και του υλικού αποκτούν ένα χαρακτήρα καθολικότητας. Φαίνονται δηλαδή σαν να εκφράζουν «παγκόσμια» συναισθήματα. Τα μηνύματα αυτά, εκτός από καθαρά καλλιτεχνικά, μπορεί να είναι θρησκευτικά, κοινωνικά, πολιτικά, οικολογικά, είναι όμως πάντοτε επίκαιρα και παρουσιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε, κρυφά ή φανερά, να είναι ο καθρέφτης της ίδιας της πραγματικότητας.

Ο Peter Burger διατυπώνει την άποψη ότι οι σύγχρονες απόψεις που εκφράζει η τέχνη είναι η κατανόηση της πραγματικότητας και ο προσανατολισμός προς την σφαίρα της επιστήμης.

Πώς γίνεται, όμως, αυτή η κατανόηση της πραγματικότητας; Ο εγκέφαλος είναι αυτός που δίνει υπόσταση στα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου αλλά και σ’ αυτά που η ζωγραφική αναπαριστά. Γιατί φαίνεται ότι η Τέχνη λειτουργεί με τρόπο που απηχεί σε σημαντικό βαθμό, την ίδια την λειτουργία του εγκεφάλου, δηλαδή αναπαριστά τα σταθερά, διαρκή, ουσιώδη και παντοτινά χαρακτηριστικά των αντικειμένων, των επιφανειών, των προσώπων, των καταστάσεων που επομένως μας επιτρέπουν να αποκτήσουμε γνώση όχι μόνο για συγκεκριμένα αντικείμενα, αλλά για μεγάλη κατηγορία αντικειμένων και ιδεών. Γιαυτό συνηθίζω να είμαι επιλεκτικός, να χρησιμοποιώ για τη δουλειά μου μόνο τα ουσιώδη χαρακτηριστικά και να απορρίπτω τα περιττά. Αυτό γίνεται κυρίως διά της θεάσεως του κόσμου που γίνεται διά της οράσεως. Πώς όμως λειτουργεί η όραση; Η νεώτερη άποψη επί του θέματος είναι ότι ο αμφιβληστροειδής χιτώνας του οφθαλμού, διεγειρόμενος από την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία (φωτόνια), έχοντας πολύπλοκη ανατομική οργάνωση, δεν εμπεριέχει τον λεπτομερή μηχανισμό που είναι απαραίτητος για την απόρριψη των περιττών πληροφοριών και την επιλογή εκείνων που είναι απαραίτητες για την αναπαράσταση των σταθερών και ουσιωδών χαρακτηριστικών των αντικειμένων. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του μηχανισμού βρίσκεται στον φλοιό του εγκεφάλου που λέγεται «οπτικο - αισθητικός» φλοιός ή περιοχή V₁. Εκτός όμως από την κύρια περιοχή V₁ υπάρχουν και άλλες οπτικές περιοχές στον φλοιό γύρο από την V₁. Είναι οι περιοχές V₂, V₃, V₄, V₅ αλλά και άλλες λιγότερο καθορισμένες. Οι περιοχές εκτός των V₁ και V₂ είναι εξειδικευμένες να επεξεργάζονται και να αντιλαμβάνονται διαφορετικές ιδιότητες της οπτικής εικόνας.

Όταν η περιοχή V₁ καταστραφεί προκαλείται ολική τύφλωση και όταν ακόμη ο αμφιβληστροειδής και το οπτικό νεύρο είναι άθικτα. Οι άλλες περιοχές, γύρω από την V₁ χρησιμεύουν για να κατατάσσουν και να ερμηνεύουν την οπτική εικόνα. Αυτό γίνεται, επειδή συγκρίνουμε τις νέες οπτικές εντυπώσεις με τις παλιές οι οποίες είναι αποτυπωμένες στον νου δηλαδή στις περιοχές V₂, V₃, V₄ κ.λ.π. Οι περιοχές V₃, V₄, V₅ όπου γίνεται και σύγκριση της εικόνας λέγονται «συνειρμικός φλοιός» και φαίνεται ότι συμμετέχουν ενεργά στην ολοκλήρωση της αισθητικής εμπειρίας.

Ο συνειρμικός φλοιός επιτρέπει την κατανόηση των οπτικών εικόνων. Με άλλα λόγια βλέπουμε με την περιοχή V₁ και κατανοούμε την αισθητική εμπειρία με τον συνειρμικό φλοιό που την περιβάλλει. Άρα άλλο «βλέπω» και άλλο «κατανοώ αυτό που βλέπω».

Λοιπόν η κατανόηση της εικόνας και η δημιουργία της αισθητικής εμπειρίας γίνεται, διότι οι διάφορες περιοχές (V₃, V₄, V₅) επεξεργάζονται διαφορετικές ιδιότητες της οπτικής εικόνας όπως είναι η μορφή, το χρώμα και η κίνηση.

«Η Τέχνη μου αναζητεί την σταθερότητα»

Έτσι μπορούμε να πούμε ότι η όραση είναι μια «ουσιώδης» ενεργός αναζήτηση του «ουσιώδους». Δηλαδή των σταθερών χαρακτηριστικών των πραγμάτων. Γιαυτό στη ζωγραφική μου επαναλαμβάνω τις ίδιες μορφές με διαφορετικές χρωματικές εκδοχές τοποθετημένες σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Η Τέχνη μου αναζητεί την σταθερότητα και αυτό υπονοείται και σε γραπτά των φιλοσόφων αν και συχνά εκφράζεται με τρόπους που δεν μαρτυρούν εύκολα αυτό το ουσιώδες μήνυμα. Ο Σοπενχάουερ αντιθέτως διετύπωσε την άποψη ότι η ζωγραφική θα έπρεπε να προσπαθεί να αποκτά γνώση ενός αντικειμένου όχι ως συγκεκριμένου πράγματος, αλλά ως πλατωνικής ιδέας, δηλαδή να αποκτήσει γνώση της παντοτινής μορφής των πραγμάτων που ανήκουν στην ίδια κατηγορία. Σύμφωνα με αυτή την άποψη απεικονίζω τα αντικείμενα σε διαφορετικά μεγέθη μέσα σε μεταβαλλόμενες, συνεχείς, χρωματικές διαβαθμίσεις ώστε να συλλάβω την ουσιώδη εικόνα των αντικειμένων και να καταγράψω την στιγμιαία εντύπωση και το συναίσθημα που παράγεται. Συνοψίζοντας θα έλεγα ότι ο οπτικός φλοιός είναι ένα σύνολο από πολλές διαφορετικές περιοχές, η κάθε μια από τις οποίες ευθύνεται για κάποια λειτουργία.

Η V₁ είναι κέντρο των οπτικών ερεθισμάτων, που έρχονται από τον αμφιβλιστροειδή και κατανέμονται στις περιοχές V₂, V₃, V₄, V₅. Έτσι ένα κύτταρο από συγκεκριμένη περιοχή, μπορεί να αντιλαμβάνεται επιλεκτικά το χρώμα, αλλά και να αποκρίνεται π.χ. στο κόκκινο και όχι στο άσπρο. Άλλα κύτταρα αποκρίνονται επιλεκτικά σε άλλα χρώματα. Τα κύτταρα που αντιλαμβάνονται το χρώμα δεν αντιλαμβάνονται την κατεύθυνση που κινείται το οπτικό ερέθισμα. Διατυπώνεται, λοιπόν, η υπόθεση ότι η επεξεργασία διαφορετικών ιδιοτήτων της οπτικής εικόνας, επιτελείται σε διαφορετικά τοπογραφικά τμήματα του οπτικού εγκεφάλου. Δηλαδή επεξεργασία γίνεται σε εξειδικευμένα διαμερίσματα της περιοχής V₁ και του παρακείμενου φλοιού που μεταξύ τους υπάρχουν νευρικές συνδέσεις. Ο Κant διατύπωνε την άποψη ότι άλλο είναι να βλέπεις και άλλο να μπορείς να κατανοείς αυτό που βλέπεις. Αυτό γίνεται, επειδή ο νους ασκεί δύο λειτουργίες, την αισθητικότητα, που είναι παθητική και σχετίζεται με την συλλογή ακατέργαστων αισθητικών δεδομένων (περιοχή V₁) και την αντίληψη (εποπτεία) που είναι ενεργητική και δίνει νόημα σ’ αυτή (V₂, V₃, V₄, V₅). Άλλωστε πάντα οι ζωγράφοι και οι κριτικοί αντιλαμβάνονται την διαφορά ανάμεσα στο να ζωγραφίζεις με το μάτι και στο να ζωγραφίζεις με τον εγκέφαλο. Στην δεύτερη περίπτωση παρεμβαίνει περισσότερο η ευφυΐα και η αντίληψη. Η ζωγραφική μου ανήκει στη δεύτερη κατηγορία, διότι δεν αρκείται στη τυχαιότητα της στιγμής μιας οπτικής αντίληψης, όπως έκαναν οι ιμπρεσιονιστές, αλλά θέλει να διεισδύσει στην ουσία ενός αντικειμένου αναπαριστώντας το όχι όπως φαίνεται από μια συγκεκριμένη οπτική, ημέρα, ή ώρα, αλλά όπως τελικά είναι συγκροτημένο στη μνήμη.

Δεν υπάρχουν χρώματα στον εξωτερικό κόσμο

Όσον αφορά την αντίληψη των χρωμάτων πρέπει να τονισθεί ότι υπάρχουν ομάδες κυττάρων που διεγείρονται από διάφορα μήκη κύματος. Το χρώμα δημιουργείται από τον εγκέφαλο. Δεν υπάρχουν χρώματα στον εξωτερικό κόσμο. Τα χρώματα είναι κυρίως αποτέλεσμα διέγερσης της περιοχής V₄ του οπτικού φλοιού. Η ολοκλήρωση όμως της οπτικής εικόνας δεν επέρχεται μόνο δια της συνεργασίας των περιοχών V₁, V₂, V₃, V₄ και V₅ του οπτικού φλοιού , αλλά και από την σύγκριση της καινούριας εικόνας με παλιές ή άλλες που είναι αποτυπωμένες στο φλοιό του εγκεφάλου και αφορούν παραστάσεις του έξω κόσμου. Γιαυτό πιστεύω ότι η αντιπαράθεση των ίδιων η διαφορετικών εικόνων στο ίδιο πλαίσιο προκαλεί καλύτερη κατανόηση των παραστάσεων και κάνει περισσότερο εκφραστικό τον πίνακα που δημιουργώ με τον παραπάνω τρόπο, γιατί μαθαίνουμε να βλέπουμε και βλέπουμε ότι έχουμε μάθει. Στον αγώνα μου λοιπόν να δω όπως δεν έχω μάθει, πολλές φορές νιώθω ότι δημιουργώ στο ατελείωτο χάος, στην μοναξιά που υπάρχει στο όριο του γνωστού με τον ωκεανό του αγνώστου. Το νέο, η νέα αισθητική εμπειρία είναι πάντα το ζητούμενο για μένα.

Κ. Σπυρόπουλος

Who is who

1952: Γεννήθηκε στην Πάτρα

1970: Μετά από εξετάσεις εισήχθη στην Ιατρική Σχολή Αθηνών

1976: Πτυχίο Ιατρικής

1985: Επισκέπτης Επίκουρος Καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Indiana University USA.

1985-1987: Σπουδές Ζωγραφικής στο Heron Art Institute του Ιndiana University USA

1989: Παρακολούθηση των εργασιών της Πνευμονολογικής Κλινικής του Brompton Hospital του Λονδίνου

1990: Καθηγητής Πνευμονολογίας στην Ιατρική Σχολή του Παν/μίου Πατρών

2000-2008: Αν. Καθηγητής (Ν. 407) στη Σχολή Καλών Τεχνών του Παν/μίου Ιωαννίνων με γνωστικό αντικείμενο «Εικαστική Ανατομία».

2019: Ομότιμος Καθηγητής Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών

2020: Επισκέπτης καθηγητής Πανεπιστήμιο Κύπρου.

-Έχει στο ενεργητικό του πάνω από 100 ατομικές και ομαδικές εκθέσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό.

-Έχει συμμετάσχει σε 19 Διεθνείς ART FAIR και σε 10 BIENNALE σε Ελλάδα, Γαλλία, Τσεχία, Καναδά, Ιταλία, Τουρκία, Ελβετία, Βουλγαρία, ΗΠΑ, Αζερμπαϊτζάν, Αυστρία, Γερμανία και Λετονία.

-Σημαντικές προσωπικότητες του Πολιτισμού και της Τέχνης Έλληνες και ξένοι έχουν αναφερθεί εκτενώς στο έργο του.

-«Ρέοντα» ποιητικά του κείμενα περιέχονται σε εκδόσεις και βιβλία.

-Είναι συγγραφέας πολλών εικαστικών βιβλίων τα σημαντικότερα των οποίων είναι - Μαθήματα Εικαστικής Ανατομίας - Εκδόσεις Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

-Η Αισθητική της Τέχνης και των Υποατομικών Σωματιδίων η σχετικότητα της όρασης, εκδόσεις Φιλίρα.

-Σκέψου Ελεύθερα, εκδόσεις Φιλίρα.

-87+1 λόγοι που ζωγραφίζω, εκδόσεις Φιλίρα.

-Οι περιπέτειες της Ομορφιάς, εκδόσεις ΕΛΤΑ.

-Εικαστικά Παιχνίδια, εκδόσεις ΔΟΝΤΙ

-10+1 Μαθήματα ζωγραφικής εκδόσεις Επιστήμων.

-Έργα του βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς επίσης σε ελληνικά Μουσεία και Μουσεία του εξωτερικού.

-Τέσσερις µεγάλες εικαστικές κατασκευές του κοσµούν τον κεντρικό δρόµο και τον περίβολο της Πρυτανείας του Πανεπιστηµίου Πατρών.

-Τα Ελληνικά Ταχυδροµεία τιµώντας το έργο του τύπωσαν 49 γραµµατόσηµα που απεικονίζουν ανάλογο αριθµό έργων.

Είναι μέλος του Επιμελητηρίου εικαστικών Τεχνών της Ελλάδος.

Διακρίσεις

-Βραβείο από την UNESCO, έτη 2017 και 2018 για το καλλιτεχνικό έργο.

-Πρώτο βραβείο ως πρόσωπο της χρονιάς 2016 για την προσφορά στα γράµµατα και τις τέχνες από την εφηµερίδα «Πελοπόννησος».

-∆ιεθνής 3rd International Maritime Biennale Marina Jurmala 2021

-ΒΡΑΒΕΙΟ JURMALA CITY MUSEUM, Ιούλιος 2021

-Παρουσιάστηκε από το Περιοδικό Τέχνης World Of Art Conteporary Magazine La Biennale Di Venezia 2022 μαζί με άλλους 69 Επιλεγμένους Καλλιτέχνες που συμμετείχαν στο πλαίσιο της Biennale Βενετίας εκτός Κρατικών Συμμετοχών

-Βράβευση από Αcademia Italia in Arte nel Mondo Associazione Culturale για το σύνολο του έργου του.

-Την προσωπογραφία του παρουσίασε η Ιταλική Ακαδημία Καλών Τεχνών σε ειδικό Τόμο που περιέχει εκπροσώπους της ευρωπαϊκής ζωγραφικής.