Κώστας Σπυρόπουλος - Στη γειτονιά του «Παντοκράτορα»

Επιμέλεια: Κώστας Κατόπης

Στο δεύτερο μέρος του αφιερώματος στον καλλιτέχνη Κώστα Σπυρόπουλο, ο ίδιος μας αφηγείται τα παιδικά χρόνια και τα βιώματά του στην Πάτρα, την πόλη όπου μεγάλωσε αλλά και το πώς βίωσε τις συνταρακτικές αλλαγές που προκλήθηκαν σε ολόκληρο των κόσμο αρχής γενομένης από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Αλλαγές στα πολιτικά συστήματα κυρίως της Ευρώπης αλλά και ορόσημο για τη μελέτη της τέχνης των τελευταίων χρόνων του 20^ου αιώνα. Μας «ταξιδεύει» στις Η.Π.Α. την περίοδο ‘60-‘70 όπου περιγράφει την ανάπτυξη της λαϊκής «ποπ» κουλτούρας που εξέφραζε τον ηδονισμό της εποχής. Στην Ελλάδα μελετά μεγάλους Έλληνες δασκάλους εκφράζοντας παράλληλα τον προβληματισμό του για τις επιρροές τους. Αναφέρεται στην αναζήτηση του δικού του δρόμου ως καλλιτέχνης και εξηγεί πώς μέσα από τη μελέτη της φυσικής τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται αλλά όπως εμείς μπορούμε να τα αντιληφθούμε. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει «με ενοχλούσαν τα αναπάντητα ερωτήματα, γι’ αυτό ήθελα να δίνω απαντήσεις ζωγραφίζοντας παραστάσεις. Με ενδιέφεραν πολύ όσοι διαφωνούσαν μαζί μου, γιατί η συνομιλία προάγει την γνώση, την εμπειρία και την αισθητική αντίληψη. Πίστευα και πιστεύω ότι η διαφωνία είναι η αρχή της βελτίωσης, της εξέλιξης»...

Συνεχίζει με ένα ερώτημα που τον διακατέχει τον τελευταίο καιρό σχετικά με το εάν «η τέχνη μπορεί να εκφράζει το ωραίο σε έναν κόσμο που τον τελευταίο καιρό απειλείται με πυρηνικό αφανισμό, ή πρέπει να ανατραπούν όλα αν θέλουμε να περάσουμε σε ένα ανώτερο στάδιο εξέλιξης όπου η έννοια της αυτοκαταστροφής δεν θα υπάρχει;»

Ο Κώστας Σπυρόπουλος πιστεύει ότι οι καλλιτέχνες στις μέρες μας έχουν μια άγονη νοσταλγική τάση επιστροφής σε παραδοσιακές κλασσικές εκφράσεις και στη γοητεία που ασκούν οι πρωτόγονοι πολιτισμοί, η διαχρονία της τέχνης και πιο συχνά η αρχαία – ελληνορωμαϊκή και μεσαιωνική παράδοση, ενώ παράλληλα χρησιμοποιούνται παλιά (υλικά), από το κίνημα νταντά και από τον σουρεαλισμό.

Και καταλήγει, αναφερόμενος στην δική του τέχνη, λέγοντας ότι θέλει «να έχει ηθικό ιδεολογικό περιεχόμενο. Να οραματίζεται το καινούριο μέσα από την πανσπερμία της επιστήμης και της τεχνολογίας. Να χαρακτηρίζεται από αισθητική και μορφολογική ανανέωση, που αφ’ ενός θα επαναπροσδιορίζει τις σχέσεις της με την πραγματικότητα, αλλά και αφ ετέρου να είναι ελεύθερη να εκφράζεται με τρόπους και μορφές εντελώς νέες.»

Αναλυτικά o καλλιτέχνης αναφέρει τα εξής:

"Η εκκλησία του «Παντοκράτορος» βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το πατρικό μου σπίτι, το σπίτι που γεννήθηκα στην Πάτρα το 1952. Στέκεται όρθια για πάνω από 200 χρόνια και είχε την τύχη να μην υποστεί κανέναν ακρωτηριασμό κατά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο ο οποίος τελείωσε, ως γνωστόν το 1945. Η χρονιά αυτή μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτέλεσε το σημαντικότερο σταθμό για την μελέτη της τέχνης των τελευταίων χρόνων του 20^ου αιώνα. Φαίνεται ότι από τότε ξεκίνησε μια καινούρια εποχή σχετικά με την καλλιτεχνική δημιουργία, γιατί εκτυλίχθηκαν γεγονότα που ανέτρεψαν δεδομένα και κυρίαρχες απόψεις σχετικά με τις απόλυτες αξίες και παραδοχές ως προς την υπόσταση της ζωής. Στην Ευρώπη ο πόλεμος επέφερε την κατάρρευση του πολιτικού συστήματος των κρατών που συμμετείχαν αλλά και το τέλος του κυρίαρχου ρόλου των ευρωπαϊκών δυνάμεων στην παγκόσμια σκηνή. Η χρήση της ατομικής βόμβας το 1945 στην Χιροσίμα και το Ναγκασάκι δίδαξε τους ανθρώπους ότι στο εξής θα ζούσαν με την προοπτική ότι ίσως κάποια στιγμή θα εξαφανίζονταν από το οικοσύστημα ή θα το κατέστρεφαν και η γη θα γινόταν εγκαταλειμμένο θέατρο δίχως παράσταση με απόντες θεατές. Οι μαρτυρίες των επιζησάντων από τα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης άφησαν άφωνη την ανθρωπότητα, σχετικά με την βαρβαρότητα του ναζισμού αλλά και του ανθρωπίνου είδους γενικότερα.

Εδώ θέλω να αναφέρω ότι ο φιλόσοφος Theodor Adorno (1903-1969) εδήλωσε ότι θα ήταν πράξη βαρβαρότητας να γράψει κανείς λυρική ποίηση μετά το Άουσβιτς, γιατί τα γεγονότα έδειχναν ότι η δύναμη της τέχνης θα φαινόταν μικρή μπροστά στα τεράστια μεγέθη της τεχνολογίας της πολεμικής βιομηχανίας και των εγκλημάτων του ναζισμού.

Μετά το τέλος του πολέμου δυο υπερδυνάμεις αναδύθηκαν, οι Η.Π.Α. και η Σοβιετική Ένωση. Ακολούθησε δε η περίοδος του ψυχρού πολέμου μέχρι το 1989 που έπεσε το τοίχος του Βερολίνου. Την δεκαετία 60-70 έγιναν οι πρώτες απόπειρες του ανθρώπου για να κατακτήσει το διάστημα και η τέχνη έδωσε ριζοσπαστικά έργα εκείνη την εποχή. Έτσι στις Η.Π.Α. η περίοδος αυτή χαρακτηρίστηκε από έναν ηδονισμό, που κυρίως εκφράστηκε μέσα από την ανάπτυξη της λαϊκής «ποπ» κουλτούρας, αλλά σφραγίστηκε και από τις πολιτικές διαμαρτυρίες, για την απενοχοποίηση των ναρκωτικών, την σεξουαλική απελευθέρωση, την δολοφονία του προέδρου Κένεντι και τον πόλεμο στο Βιετνάμ.

Η ζωγραφική της Ποπ κουλτούρας, σε αντίθεση με τον εσωτερικό προβληματισμό των εκπροσώπων του Νεοντανταϊσμού χαρακτηρίστηκε από μια φαινομενική ψυχρότητα και από μια δέσμευση στην θεματολογία. Επίσης με την καθαρότητα της αντιμετώπισης, τα λαμπερά χρώματα και την ακρίβεια του σχεδιασμού, οι εκπρόσωποί της συνομίλησαν κυρίως με την Μεταζωγραφική αφαίρεση παρακάμπτοντας οποιοδήποτε άλλο καλλιτεχνικό κίνημα.

Από τη γειτονιά του «Παντοκράτορα», στην Αθήνα

Εκείνες τις εποχές που στην παγκόσμια σκηνή της ζωής και της Τέχνης συνέβαιναν αυτά τα συνταρακτικά γεγονότα στην γειτονιά μου, γύρω από τον «Παντοκράτορα», την βυζαντινού ρυθμού εκκλησία, η ζωή κυλούσε με μια ιδιαίτερη ομορφιά που χαρακτηριζόταν από ησυχία, παιδικές φωνές και παιχνίδια, κοσμοπολιτισμό και αριστοκρατία του απλού λαϊκού κόσμου, του κόσμου της γειτονιάς μου. Ενός κόσμου που συμμετείχε με την ψυχή του στο Πατρινό Καρναβάλι, αλλά και στα εγκώμια της Μεγάλης Εβδομάδας. Η περιφορά του επιταφίου ήταν μια καθολική λαϊκή μυσταγωγία όπου τα αγόρια μπορούν να πλησιάσουν και να κοιτάξουν στα μάτια τα κορίτσια, πιο έντονα από ότι γινόταν στα πάρτυ του καρναβαλιού. Με τον καιρό τα πανέμορφα διόροφα νεοκλασικά άρχισαν να κατεδαφίζονται και να δίνουν την θέση τους σε πανάσχημες πολυκατοικίες. Το φαινόμενο αυτό διαπίστωσα ότι ήταν πιο έντονο στην Αθήνα όπου ήρθα για σπουδές το 1970.

Εκείνα ακριβώς τα χρόνια, στην Αθήνα, έπιασα στα χέρια μου το περιοδικό τέχνης «Ζυγός». Με είχε εντυπωσιάσει ένα άρθρο με τίτλο «Μια βόλτα στις εκθέσεις με τον Χάρη Καμπουρίδη». Οι ζωγράφοι που παρουσιάζονταν τότε ήταν οπαδοί της Άμορφης Τέχνης όπως αυτή εκφράστηκε στην μεταπολεμική Ευρώπη. Θυμάμαι τον Γιάννη Μόραλη, τον Γεράσιμο Σκλάβο, τον Παναγιώτη Τέτση. Ήταν μεγάλοι δάσκαλοι, αλλά με προβλημάτιζε ο μεγάλος επηρεασμός τους από άλλους Ευρωπαίους ζωγράφους, όπως ο Ζαν Φωτριέ, ο Ζωρζ Ματιέ, ο Αντώνιο Ταπιές, ο Αλμπέρτο Μπούρι, ο Βολφ-Χανς Χάρουνγκ κ.α.

Εγώ έψαχνα τον δικό μου δρόμο, γιατί γνώριζα πολύ καλά από τα μαθήματα της φυσικής, ότι τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται αλλά όπως εμείς μπορούμε να τα αντιληφθούμε. Πίστευα ότι η αναφορά στα ατομικά, στα υποατομικά σωματίδια, στην ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία και στην νευροφυσιολογία θα βοηθούσε όσους έχουν ενδιαφέρον να κατανοήσουν την πραγματικότητα και την υφή της αισθητικής εμπειρίας που θα εκφραζόταν σε μεγάλο βαθμό από την ζωγραφική μου. Με ενοχλούσαν τα αναπάντητα ερωτήματα, γι’ αυτό ήθελα να δίνω απαντήσεις ζωγραφίζοντας παραστάσεις. Με ενδιέφεραν πολύ όσοι διαφωνούσαν μαζί μου, γιατί η συνομιλία προάγει την γνώση, την εμπειρία και την αισθητική αντίληψη. Πίστευα και πιστεύω ότι η διαφωνία είναι η αρχή της βελτίωσης, της εξέλιξης. Θέλω να αφήνω ελεύθερη την δύναμη του νου και της αισθητικής εμπειρίας και να σκέφτομαι κάτι πραγματικά απέραντο, αδιανόητο και να απολαμβάνω την μαγεία που προσφέρει μια ριζική ανατροπή της οικείας μου πραγματικότητας.

Ήθελα να βλέπω και να αποτυπώνω τον κόσμο, όπως δεν έχω διδαχθεί να τον βλέπω. Να θαυμάζω και να τιμώ τους επιστήμονες και τους καλλιτέχνες που μας έχουν ταξιδέψει τόσο μακριά, από τον Αϊνστάιν και τον Μιχαήλ Άγγελο μέχρι τον Heisenberg και τον Πικάσο. Με την ζωγραφική μου προσπαθούσα να ερμηνεύω, με εντελώς προσωπικό ύφος, τον θαυμαστό τρόπο, που η αλληλεπίδραση των υποατομικών σωματιδίων με την ζώσα ύλη του νευρικού μας συστήματος δημιουργεί την εικόνα του κόσμου που μας περιβάλλει. Ήθελα να κατανοήσω το αστικό τοπίο που ο πολιτισμός μας, μετά τόσες ανατροπές, καταστροφές και ακυρώσεις, δημιούργησε. Όμως το μεγάλο ερώτημα που με διακατέχει τώρα είναι το εξής:

Η τέχνη μπορεί να εκφράζει το ωραίο σε έναν κόσμο που τον τελευταίο καιρό απειλείται με πυρηνικό αφανισμό, ή πρέπει να ανατραπούν όλα αν θέλουμε να περάσουμε σε ένα ανώτερο στάδιο εξέλιξης όπου η έννοια της αυτοκαταστροφής δεν θα υπάρχει;

Κατά τις πρώτες δεκαετίες του 21^ου αιώνα δεν έχουν υπάρξει συναρπαστικές αλλαγές στον χώρο της τέχνης ώστε να σηματοδοτηθεί η αρχή μιας νέας εποχής η μιας νέας επιθετικής πρωτοπορίας.

Η Τέχνη και οι εκφραστές της, σήμερα

Οι έννοιες του μεταμοντέρνου και της μεταπρωτοπορίας έχουν αντικατασταθεί από μια (πρωτοπορία) που προωθεί ένα κοινό μοντέλο δημιουργίας. Οι καλλιτέχνες δεν επιδιώκουν την ρήξη και δεν προπαγανδίζουν τις ιδέες τους. Αντίθετα παρατηρείται μια, κατά την γνώμη μου, άγονη νοσταλγική τάση επιστροφής σε παραδοσιακές κλασσικές εκφράσεις και στη γοητεία που ασκούν οι πρωτόγονοι πολιτισμοί, η διαχρονία της τέχνης και πιο συχνά η αρχαία – ελληνορωμαϊκή και μεσαιωνική παράδοση, ενώ παράλληλα χρησιμοποιούνται παλιά (υλικά), από το κίνημα νταντά και από τον σουρεαλισμό.

Οι κοινωνικο – οικονομικές συνθήκες, η ταχύτατη πληροφόρηση και τα κοινωνικά δίκτυα ευνοούν επιπλέον και την ανάπτυξη μιας «πλανητικής» εμβέλειας στιλιστικής πανσπερμίας.

Επίσης εκτός από τα παραδοσιακά μέσα όπως η ζωγραφική και η γλυπτική χρησιμοποιούνται η χαρακτική, το video, η ψηφιακή τεχνολογία, οι κατασκευές, οι εγκαταστάσεις, σε περιβάλλοντα δρώμενα και περφόρμανς.

Η δική μου τέχνη θέλω να έχει ηθικό ιδεολογικό περιεχόμενο. Να οραματίζεται το καινούριο μέσα από την πανσπερμία της επιστήμης και της τεχνολογίας. Να χαρακτηρίζεται από αισθητική και μορφολογική ανανέωση, που αφ’ ενός θα επαναπροσδιορίζει τις σχέσεις της με την πραγματικότητα, αλλά και αφ ετέρου να είναι ελεύθερη να εκφράζεται με τρόπους και μορφές εντελώς νέες.

Η καρδιά μου είναι η ιατρική, η ζωγραφική μου είναι ένας ανοιχτός δρόμος προς το άπειρο .Και τα δύο είμαι εγώ. Η τέχνη μου εκφράζει αυτούς που δεν ακούγονται.

Ίσως είπα πολλά. Ας γυρίσω στον κόσμο μου. Γιατί πάνω από τις λέξεις είναι η σιωπή και πάνω απ’ αυτή η νοήμων μοναξιά."

Κώστας Σπυρόπουλος

www.kostas-spiropoulos.com

Who is who

1952: Γεννήθηκε στην Πάτρα

1970: Μετά από εξετάσεις εισήχθη στην Ιατρική Σχολή Αθηνών

1976: Πτυχίο Ιατρικής

1980: Διδάκτωρ Ιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών

1985-1987: Σπουδές Ζωγραφικής στο Heron Art Institute του Ιndiana University USA

1989: Παρακολούθηση των εργασιών της Πνευμονολογικής Κλινικής του Brompton Hospital του Λονδίνου

1990: Καθηγητής Πνευμονολογίας στην Ιατρική Σχολή του Παν/μίου Πατρών

2000-2008: Αν. Καθηγητής (Ν. 407) στη Σχολή Καλών Τεχνών του Παν/μίου Ιωαννίνων με γνωστικό αντικείμενο «Εικαστική Ανατομία».

2019: Ομότιμος Καθηγητής Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών

2020: Επισκέπτης καθηγητής Πανεπιστήμιο Κύπρου.

-Έχει στο ενεργητικό του πάνω από 100 ατομικές και ομαδικές εκθέσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό.

-Έχει συμμετάσχει σε 19 Διεθνείς ART FAIR και σε 10 BIENNALE σε Ελλάδα, Γαλλία, Τσεχία, Καναδά, Ιταλία, Τουρκία, Ελβετία, Βουλγαρία, Η.Π.Α, Αζερμπαϊτζάν, Αυστρία, Γερμανία και Λετονία.

-Σημαντικές προσωπικότητες του Πολιτισμού και της Τέχνης Έλληνες και Ξένοι έχουν αναφερθεί εκτενώς στο έργο του.

-"Ρέοντα" ποιητικά του κείμενα περιέχονται σε εκδόσεις και βιβλία.

-Είναι συγγραφέας πολλών εικαστικών βιβλίων τα σημαντικότερα των οποίων είναι -Μαθήματα Εικαστικής Ανατομίας – Εκδόσεις Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

-Η Αισθητική της Τέχνης και των Υποατομικών Σωματιδίων η σχετικότητα της όρασης, εκδόσεις Φιλίρα.

-Σκέψου Ελεύθερα, εκδόσεις Φιλίρα.

-87+1 λόγοι που ζωγραφίζω, εκδόσεις Φιλίρα.

-Οι περιπέτειες της Ομορφιάς, εκδόσεις ΕΛΤΑ.

-Εικαστικά Παιχνίδια, εκδόσεις ΔΟΝΤΙ

-10+1 Μαθήματα ζωγραφικής εκδόσεις Επιστήμων.

-Έργα του βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς επίσης σε ελληνικά Μουσεία και Μουσεία του εξωτερικού.

-Τέσσερις µεγάλες εικαστικές κατασκευές του κοσµούν τον κεντρικό δρόµο και τον περίβολο της Πρυτανείας του Πανεπιστηµίου Πατρών.

-Τα Ελληνικά Ταχυδροµεία τιµώντας το έργο του τύπωσαν 49 γραµµατόσηµα που απεικονίζουν ανάλογο αριθµό έργων.

Είναι μέλος του Επιμελητηρίου εικαστικών Τεχνών της Ελλάδος.

Διακρίσεις

-Βραβείο από την UNESCO, έτη 2017 και 2018 για το καλλιτεχνικό έργο.

-Πρώτο βραβείο ως πρόσωπο της χρονιάς 2016 για την προσφορά στα γράµµατα και τις τέχνες από την εφηµερίδα «Πελοπόννησος».

-Διεθνής 3rd International Maritime Biennale Marina Jurmala 2021

-Βραβείο Jurmala City Museum, Ιούλιος 2021

-Παρουσιάστηκε από το Περιοδικό Τέχνης World Of Art Conteporary Magazine La Biennale Di Venezia 2022 μαζί με άλλους 69 Επιλεγμένους Καλλιτέχνες που συμμετείχαν στα πλαίσια της Biennale Βενετίας εκτός Κρατικών Συμμετοχών

-Βράβευση από Αcademia Italia in Arte nel Mondo Associazione Culturale για το σύνολο του έργου του.

Την προσωπογραφία του παρουσίασε η Ιταλική Ακαδημία Καλών Τεχνών σε ειδικό Τόμο που περιέχει εκπροσώπους της Ευρωπαϊκής ζωγραφικής.