Μια σπουδαία αρχαιολογική εργασία για τις εβραϊκές επιγραφές στον ελληνικό χώρο
Το πρώιμο παρελθόν των εβραϊκών εγκαταστάσεων στον ελληνικό χώρο, μέσα από το διαθέσιμο επιγραφικό υλικό, αποτυπώνεται στην πρόσφατη έκδοση του Εβραϊκού Μουσείου της Ελλάδος (ΕΜΕ), που έχει τίτλο «Corpus Inscriptionum Judaicarum Graeciae. Σύνταγμα Ιουδαϊκών και Εβραϊκών Επιγραφών από την Ηπειρωτική και Νησιωτική Ελλάδα (τέλη 4ου π.κ.ε./π.Χ. - 15ος αιώνας)».
Πρόκειται για μια αρχαιολογική εργασία που εντάσσεται στο πλαίσιο των ερευνητικών προγραμμάτων του ΕΜΕ, τα οποία εστιάζουν την προσοχή τους στη μελέτη και τη δημοσίευση των άυλων και υλικών τεκμηρίων της ιστορικής παρουσίας των Ελλήνων Εβραίων.
Όπως σημειώνει στον πρόλογο της έκδοσης η διευθύντρια του ΕΜΕ Ζανέτ Μπαττίνου, αρχαιολόγος, το φθινόπωρο του 1999, όταν το μουσείο βρισκόταν πια ασφαλές στον νέο του οίκο, επί της οδού Νίκης 39, μεταξύ των βασικών ερευνητικών του ενδιαφερόντων ξεχώρισε η ανάγκη να συγκεντρωθούν τα πρώτα εβραϊκά μνημεία στην Ελλάδα, που δεν ήταν άλλα από τις επιγραφές οι οποίες έμεναν ανεκμετάλλευτες στις αποθήκες μουσείων και αρχαιολογικών εφορειών. Μνημεία σε άλλες γλώσσες εκτός των ελληνικών παρέμεναν κατά κανόνα στο περιθώριο της έρευνας και σε ένα τέτοιο πλαίσιο ήταν σαφές ότι το ΕΜΕ μπορούσε να επωμιστεί την αποστολή της αναζήτησης πρωτογενών πηγών γνώσης συνεπικουρούμενο από τις επαφές και συνεργασίες που είχαν ήδη ξεκινήσει με ειδικευμένους επιστήμονες στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. Ο στόχος ήταν να αποκρυπτογραφηθούν τα περιφερειακά και εν πολλοίς άγνωστα υπάρχοντα ευρήματα έτσι ώστε να αποκατασταθεί η αποσπασματική εικόνα του παρελθόντος με πληροφορίες ως τότε μη προσβάσιμες.
Στις 25 Αυγούστου του 2000, η Ζ. Μπαττίνου απηύθυνε επιστολή στο υπουργείο Πολιτισμού, στις διευθύνσεις Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και στο Τμήμα Μουσείων, όπου ανέφερε ότι σκοπό του προγράμματος αποτελούσε ο σχηματισμός ενός σώματος εβραϊκών επιγραφών από ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο. Περαιτέρω, το πρόγραμμα επιδίωκε να εντοπίσει και να τεκμηριώσει τις επιγραφές, καλύπτοντας ένα διάστημα που εκκινούσε από τον ύστερο 4ο αι. π.κ.ε./π.Χ. και έφτανε μέχρι τον 15ο αι. Το υπουργείο και οι κατά τόπους εφορείες ανταποκρίθηκαν θετικά και το έργο προχώρησε σταδιακά, πλην με αργά βήματα μέχρι το 2006. Το 2007 προστέθηκε στην ομάδα εργασίας η αρχαιολόγος Αναστασία Λουδάρου και ανέλαβε την επανεκκίνηση του προγράμματος και νέο κύκλο επικοινωνίας με το υπουργείο Πολιτισμού και τους αρμόδιους φορείς. Αρκετά χρόνια αργότερα, το πρόγραμμα ολοκλήρωσε τις εργασίες του, διαθέτοντας και τη φωτογραφική αποτύπωση περίπου 150 επιγραφικών τεκμηρίων.
Η σημερινή έντυπη έκδοση απευθύνεται τόσο στο ευρύτερο κοινό όσο και στο ειδικότερο ακροατήριο αρχαιολόγων, ιστορικών, εκπαιδευτικών, επιστημόνων και μελετητών. Τελική επιδίωξη είναι το πόνημα να εκδοθεί και σε ψηφιακή μορφή. Η γεωγραφική κατανομή και διαίρεση του σώματος των ιουδαϊκών και εβραϊκών επιγραφών ακολουθεί κατά κύριο λόγο τον τόπο φύλαξής τους. Κάθε επιγραφή συνοδεύεται, εκτός από τη φωτογραφική αποτύπωσή της, και από το αντίστοιχο λήμμα της, το οποίο διαρθρώνεται σε επιμέρους πεδία καταγραφής.
Η ολοκλήρωση του προγράμματος και η έκδοση πραγματοποιήθηκε χάρη στις γενναιόδωρες χορηγίες των Αλίκης και Νόρας Μπενρουμπή, καθώς και του προέδρου του ΔΣ του ΕΜΕ Σαμουήλ (Μάκη) Μάτσα. Να σημειωθεί ότι το ΕΜΕ προγραμματίζει για το άμεσο μέλλον έκθεση επιλεγμένων επιγραφικών τεκμηρίων με τη συνεργασία του υπουργείου Πολιτισμού.
Για τη σύνταξη των λημμάτων συνεργάστηκαν ο καθηγητής του Τμήματος Κλασικών Σπουδών και Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Τελ-Αβίβ Τζόναθαν Πράις, η επίτιμη προϊσταμένη του Τμήματος Αρχαιολογικών Χώρων Εφορείας Αρχαιοτήτων Πέλλας Αναστασία Χρυσοστόμου και οι αρχαιολόγοι Αγγελική Κουκουβού, Σωκράτης Κουρσούμης, Αννα Μισαηλίδου, Πασχάλης Σταντζούρης και Νίκος Τσονιώτης. Κομβικός για την έκδοση υπήρξε ο ρόλος του ομότιμου καθηγητή Εβραϊκών και Ιουδαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Cambridge Nicholas De Lange. Ρόλο συμβούλου ανέλαβε ο σοφολογιότατος ραβίνος Αθηνών Γκαμπριέλ Μ. Ι. Νεγρίν. Υπεύθυνος για τις φωτογραφίες είναι ο Λεωνίδας Παπαδόπουλος, για τη φιλολογική επιμέλεια η Ρουμπίνη Ποντικάκη και για τη μετάφραση των κειμένων από τα αγγλικά ο Robert Pitt, ιστορικός και επιγραφολόγος της κλασικής και ελληνιστικής περιόδου.
ΠΗΓΗ: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
