Η φύση και ο άνθρωπος

Γράφει ο Δημήτρης Μπούκουρας, κλινικός ψυχολόγος - ψυχοθεραπευτής

Η επικαιρότητα αυτή την εβδομάδα είναι πλούσια, συνταρακτική, τραγική, φρικιαστική, καταστροφική και βιώνεται από τον άνθρωπο ως μία τεράστια απειλή που έχει να κάνει με την εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους. Αναφέρομαι όχι μόνο στα πρόσφατα γεγονότα των πυρκαγιών που έκαναν στάχτη τεράστιες δασικές εκτάσεις και εκατοντάδες σπίτια και περιουσίες ανθρώπων που πάλευαν όλοι τους τη ζωή για να τις δημιουργήσουν και ξαφνικά χάθηκαν σε λίγες ώρες, αλλά και στα αισθήματα απόγνωσης, ανημπόριας, ευαλωτότητας, απελπισίας και συνειδητοποίησης του πόσο αδύναμο και εκτεθειμένο είναι το ανθρώπινο είδος στα στοιχεία της φύσης. Από την εμφάνιση του ανθρώπου στον πλανήτη έχει να παλεύει με τις πλημμύρες, τους πάγους και τις φωτιές. Αυτός ο αγώνας του απέναντι στη φύση αποτυπώθηκε στο είναι του, στο DNA του και σε κάθε στοιχείο της ύπαρξής του έτσι ώστε να λειτουργεί μέσα του ως αρχέγονος φόβος που συμβιώνει με την ύπαρξή του στη ζωή.

Ο τραγικός απολογισμός των θυμάτων που έχασαν τη ζωή τους και των εκατοντάδων τραυματιών που νοσηλεύονται στα νοσοκομεία με αναπνευστικά προβλήματα κ.λ.π. συμπληρώνεται και από τα πρόσφατα γεγονότα των πλημμυρών, των καταιγίδων και των έντονων βροχοπτώσεων που χάθηκαν ανθρώπινες ζωές με εξίσου φρικτό τρόπο και εισπράττεται από τους ανθρώπους ως μία απειλή που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί στο σύνολό της από αυτούς.

Σ’ αυτό το σημείο διασαφηνίζω ότι η προσέγγισή μου είναι ψυχολογική (συναισθηματική) και αν σκεφτούμε ότι στην καθημερινότητα αντιμετωπίζουμε και άλλα προβλήματα (π.χ. γραφειοκρατία, οικονομικές και επαγγελματικές δυσκολίες) τονίζω ότι δοκιμάζεται η συνοχή του ψυχισμού του και αποδιοργανώνεται η ικανότητά του να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις (πλημμύρες, καταστροφές, πυρκαγιές, κ.λπ.). Επιπλέον, ο φρικτός θάνατος ατόμων που πιθανόν είχαν ξεκινήσει τις διακοπές τους ή που διασκέδαζαν και εγκλωβίστηκαν στην πύρινη λαίλαπα βρίσκοντας τραγικό θάνατο αγκαλιασμένοι, καθώς και η σκέψη ότι στα χιλιάδες σπίτια που κάηκαν θα βρεθούν νεκροί ανήμποροι άνθρωποι, ωθεί τον παρατηρητή στο να αναζητήσει τυχόν ευθύνες από τον κρατικό μηχανισμό μεταθέτοντας έτσι τα συναισθήματά του σε κάποιον φταίχτη. Εδώ θα τονίσω κάτι που αποτελεί προσωπική μου εκτίμηση: Ο προσχεδιασμός της πολιτικής προστασίας δεν ήταν ούτε χειρότερος ούτε καλύτερος από άλλες φορές. Προσωπικά εκτιμώ ότι ήταν κάπως βελτιωμένος καθώς για πρώτη φορά παρατήρησα ότι συνεργάστηκαν τέσσερα σώματα (πυροσβεστική, αστυνομία, στρατός και λιμενικό) έτσι ώστε εάν ο πολίτης εκτιμήσει με ψυχραιμία την προσπάθεια των δυνάμεων αυτών να ελπίζει για κάτι καλύτερο στο μέλλον.

Ό,τι και να ειπωθεί για τη φύση που συντρίβει τον ανθρώπινο εγωισμό αναγκάζοντάς τον να συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι παντοδύναμος, κάτι το οποίο γλυκαίνει την ανθρώπινη συμπεριφορά του (που τα τελευταία χρόνια είναι καταστροφική για το περιβάλλον), συνειδητοποιώντας το μέγεθος της εξατομικευμένης ευθύνης. Βέβαια, αυτό δεν επαρκεί για να εξηγήσει την αντίδραση του ψυχισμού ο οποίος μένει εμβρόντητος στη συνειδητοποίηση της αλήθειας που είναι η ανθρώπινη πραγματικότητα, δηλ. η δύναμη της ζωής και του έρωτα αντίπαλος της δύναμης του θανάτου, η δύναμη της ένωσης αντίπαλος της δύναμης της διάλυσης, η δύναμη του καλού ενάντια στη δύναμη του κακού, όλες υπαρξιακές ανησυχίες από την εμφάνιση του ανθρώπινου είδους στον πλανήτη.

Σ’ αυτό το σημείο μπορώ να πω ότι υπάρχουν κάποια στάδια ταξινόμησης στη συναισθηματική και διανοητική αντίληψη του ανθρώπου ως προς την παντοδύναμη καταστροφικότητα της φύσης όπου διαμορφώνεται ως εξής:

α) Όσο πιο κοντά είναι το άτομο στα γεγονότα αυτά τόσο βαθύτερα και ευρύτερα υποφέρει και κατανοεί το μέγεθος των καταστροφών με αποτέλεσμα να εξυψώνεται το αίσθημα της αλληλεγγύης. Η αντίδραση του ελληνικού λαού απέναντι στα θύματα της καταστροφικής πυρκαγιάς με την αυθόρμητη προσέλευση των πολιτών που έτρεξαν να προσφέρουν αίμα (μέσα σε μία ημέρα) και η συγκέντρωση πολλών φαρμάκων για τα θύματα, η κήρυξη τριήμερου πένθους, τα μέτρα που εξαγγέλθηκαν και η απόφαση να δοθούν άμεσα αποζημιώσεις στους πληγέντες αν και λίγοι πείθονται από τις υποσχέσεις των πολιτικών, ψυχολογικά - συναισθηματικά ικανοποιεί και καθησυχάζει μερικώς τα συναισθήματα όλων, δείχνοντας ότι η πολιτεία ξέρει να κερδίζει εντυπώσεις.

β) Όσο πιο μακριά είναι το άτομο τόσο λιγότερο συναισθηματική επίδραση έχουν οι καταστάσεις αυτές (π.χ. κάτοικοι άλλων χωρών ενδιαφέρονται πολύ λιγότερο από αυτούς που διαμένουν στην Ελλάδα).

γ) Οποιοσδήποτε ζει μακριά ή/και έχει καλό επίπεδο ζωής μπορεί να αδιαφορήσει εντελώς για τις καταστροφές (π.χ. οι Έλληνες στις περσινές πυρκαγιές της Καλιφόρνιας των ΗΠΑ δεν έδειξαν το ίδιο ενδιαφέρον).

Συμπερασματικά, ο ψυχολόγος που είναι και ψυχοθεραπευτής αφού περιγράφει τα συναισθήματα των ανθρώπων που εμφανίσθηκαν από την καταστροφικότητα των στοιχείων της φύσης, έχοντας ως αποτέλεσμα να καθηλώσει τη συναισθηματική τάξη και τη διανοητική δυνατότητα απορρόφησης των κατά ριπάς συγκινησιακών ερεθισμάτων (τρόμους, φόβους, αγωνία, αρχέγονες ανησυχίες της υπαρξιακής πραγματικότητας) οφείλει να οδηγήσει το άτομο σε συναισθήματα αισιοδοξίας για το μέλλον που θα του ενισχύσουν την αυτοπεποίθηση και θα του δώσουν τη δύναμη, όχι μόνο να ελπίζει αλλά και το να υπάρχει δημιουργικά και υποστηρικτικά στις ανθρώπινες αξίες. Η ικανοποίησή μου σε αυτή την παράμετρο είναι μεγάλη και παρατηρώντας τις αντιδράσεις των πολιτών που δεν είχαν άμεση σχέση με την κατάσταση αυτή, διαπίστωσα ότι το αίσθημα της αλληλεγγύης, της προσφοράς, της στήριξης (οικονομικής, φαρμακευτικής, ψυχολογικής) ήταν πλούσιο και αυθόρμητο, με αποτέλεσμα την εξύψωση του πολιτισμού μέσω των ανθρώπινων αξιών. Ως ψυχοθεραπευτής εξηγώ και διαμηνύω ότι μέσα από αυτή την μεγάλη καταστροφή που δημιούργησε η πύρινη λαίλαπα (και λίγο παλαιότερα οι πλημμύρες), οι ανθρώπινες αντιδράσεις απάντησαν στο ότι ο άνθρωπος μπορεί να είναι η ελπίδα του μέλλοντος.

Η ανάλυση των συναισθηματικών αντιδράσεων ανθρώπων που καταστράφηκαν και δοκιμάστηκαν από τη φύση και η ανταπόκριση των μη πληγέντων, όπως την κατέγραψα σε αυτό το άρθρο, με κάνουν να νιώθω υπερήφανος και τυχερός που είμαι μέλος αυτής της κοινωνίας.