Δυο εβδομάδες πριν, στην Μόσχα, υπό την κηδεμονία του Σεργκεί Λαβρόφ, οι υπουργοί εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας, Τζεϊχούν Μπαϊράμοφ και Ζογκράμπ Μνατσακανιάν, αντίστοιχα, συμφωνήσαν σε κατάπαυση του πυρός. Σε λιγότερο όμως από ένα 24ωρο, η συμφωνία αυτή πέρασε στην ιστορία ως μια ακόμα εκεχειρία που παραβιάστηκε άμα τη γενέσει της, δίχως να μπορέσει να βάλει τέλος στον μακροβιότερο πόλεμο του Νοτίου Καυκάσου.
Σήμερα, οι εχθροπραξίες ανάμεσα στις δυνάμεις των Αζέρων, των Αρμενίων, και των αυτονομιστών του Ναγκόρνο-Καραμπάχ συνεχίζονται αδιάκοπα. Το αποτέλεσμα είναι εκατοντάδες νεκροί, χιλιάδες τραυματίες και διάχυτος ανθρώπινος πόνος στον Νότιο Καύκασο.
Του Κυριάκου Δημάγγελου
Η σημερινή αντίδραση της Μόσχας στον Νότιο Καύκασο, ο οποίος για το ρωσικό αμυντικό δόγμα είναι μια περιοχή κρίσιμης σημασίας, αποτελεί ένα στρατηγικό παράδοξο.
Από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσής και έπειτα, η Ρωσία έχει αποδείξει πως σε αυτό που θεωρεί ζωτικό της χώρο δεν ανέχεται παιχνίδια. Όταν μάλιστα θεωρεί πως κάποιος επιχειρεί να παραβιάσει τους όρους του παιχνιδιού που η ίδια θέτει, τότε δεν διστάζει να επέμβει ακόμα και στρατιωτικά.
Αυτό το απέδειξε στην Επανάσταση των Τριαντάφυλλων της Γεωργίας (2003), στην Πορτοκαλί Επανάσταση της Ουκρανίας (2004), στην Γεωργία ξανά το 2008 με την εισβολή, ενώ εφαρμόζει την ίδια πολιτική από το 2015 στην Ουκρανία, την οποία διατηρεί «σε ομηρία» εδώ και μια πενταετία.
Στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ωστόσο, η Ρωσία ακολουθεί διαφορετική στρατηγική, αφήνοντας τις εχθροπραξίες ανάμεσα στους αυτονομιστές και τον στρατό των Αζέρων να διολισθαίνουν σε έναν ευρείας κλίμακας πόλεμο.
To ερώτημα λοιπόν που προκύπτει είναι γιατί η Ρωσία δεν επεμβαίνει για να σταματήσει τον πόλεμο; Γιατί η Ρωσία σωπαίνει μπροστά στην επέλαση των Αζέρων απέναντι στον πιο πιστό της σύμμαχο, την Αρμενία;
Γιατί ανέχεται την αναταραχή η Ρωσία;
Αναμφίβολα, η κατάσταση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ κάνει την Ρωσία να μη νιώθει άνετα, όμως για μια σειρά λόγων επιλέγει να μην παρέμβει ακόμη στη σύγκρουση.
Πρώτον, διότι η αναταραχή φαίνεται πως εξυπηρετεί εν μέρει τα σχέδια της Μόσχας, καθώς η τουρκική ″δίψα″ για φυσικούς πόρους και επέκταση συμφέρει προσωρινά τον Πούτιν, ο οποίος βλέπει την Άγκυρα να θέτει για ακόμη μια φορά σε κίνδυνο τα ενεργειακά συμφέροντα της Δύσης.
Δεύτερον, διότι οι Αρμένιοι επιμένουν σε μια ιδιαίτερα σκληρή γραμμή στο επίπεδο των διαπραγματεύσεων, όπως συνέβη το 2016 στις συζητήσεις της Μαδρίτης, πράγμα που προκαλεί εκνευρισμό στην Μόσχα, η οποία φαίνεται πως είναι πεισμένη πως μια επαναδιαπραγμάτευση της συμφωνίας του 1994 και ο επανακαθορισμός των συνόρων θα έκλεινε τον κύκλο βίας στον Νότιο Καύκασο.
Παράλληλα, το γεγονός πως ο Αρμένιος πρωθυπουργός, Νικόλ Πασινιάν, είναι τέκνο μιας «έγχρωμης επανάστασης» και πως ασκούσε δριμεία κριτική στην Μόσχα όλο το προηγούμενο διάστημα, καθιστά τον Αρμένιο πρωθυπουργό μη αρεστό στον Πούτιν.
Πέραν όμως των άμεσων κερδών, η Μόσχα φαίνεται πως σκέφτεται και πιο στρατηγικά. Το ξέσπασμα μιας ευρείας κλίμακας σύγκρουσης στην περιοχή θα ανεδείκνυε την ανυπαρξία της Ε.Ε και την απροθυμία των Ηνωμένων Πολιτείων να επέμβουν. Συνεπώς, ο ρόλος της Ρωσίας θα αναβαθμιστεί στην πράξη.
Οι Αρμένιοι χάνουν… και οι Ρώσοι το γνωρίζουν
Σε άρθρο του στο Foreign Policy, o Robert M. Cutler υπογράμμισε πως «χωρίς την παρέμβαση της Ρωσίας, το Αζερμπαϊτζάν έχει το πάνω χέρι στην σύγκρουση». Στην διαπίστωση αυτή συνηγορούν και μια σειρά στρατηγικών αναλυτών, που εκτιμούν πως η στρατιωτική πλάστιγγα γέρνει πολύ προς το μέρος του Μπακού.
Φυσικά, η ανισορροπία ισχύος ανάμεσα στους δυο εμπόλεμους είναι γνωστή στην Μόσχα, όπως γνωστό είναι πως ο στρατός των Αζέρων συνεπικουρούμενος από τις τουρκικές δυνάμεις προελαύνει και απελευθερώνει διαρκώς εδάφη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Συνεπώς, η ρωσική σιωπή δεν μπορεί παρά να εκληφθεί ως μια συνειδητή επιλογή της Μόσχας να επιτρέψει στο Αζερμπαϊτζάν την ανακατάληψη εδαφών με στόχο μια πιο ισομερή κατανομή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ανάμεσα στους Αρμένιους και τους Αζέρους.
Το Αζερμπαϊτζάν δεν είναι εχθρός της Ρωσίας
Η Αρμενία αποτελεί τον βασικό σύμμαχο της Ρωσίας, όμως το Αζερμπαϊτζάν αποτελεί έναν αξιόπιστο εταίρο της Μόσχας. Εν αντιθέσει με άλλα κράτη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, το καθεστώς του Μπακού έχει διατηρήσει πολύ στενές σχέσεις με την Μόσχα, δείχνει απέραντο σεβασμό στο σοβιετικό παρελθόν, ενώ ανά τακτά διαστήματα δεν παραλείπει να αγοράζει και ρωσικά όπλα.
Παράλληλα, το γεγονός πως το Αζερμπαϊτζάν κυβερνάται από έναν «ισόβιο» αρχηγό, τον Ιλχάμ Αλίγεφ, ο οποίος παρά την περιστολή δικαιωμάτων διατηρεί σταθερότητα και συνέχεια στην εξωτερική πολιτική του κράτους, τον καθιστά ιδιαίτερα αγαπητό στον Ρώσο Πρόεδρο.
Τι δείχνουν όλα τα παραπάνω; Μα, πολύ απλά πως η Ρωσία έχει κάθε λόγο να βοηθήσει την Αρμενία σε περίπτωση που αυτή απειληθεί αλλά σε καμμία περίπτωση να τιμωρήσει το Αζερμπαϊτζάν για την προσπάθεια ανάκτησης εδαφών του Καραμπάχ.
Τι θέλει η Τουρκία στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ
Για την Τουρκία, με όρους γεωπολιτικής αξίας, η περιοχή του Νότιου Καυκάσου είναι ήσσονος σημασίας καθώς γνωρίζει πως εκεί η Ρωσία είναι αυτή που ορίζει τους κανόνες του παιχνιδιού. Αυτή η παραδοχή όμως δεν την εμποδίζει από το να στηρίζει τους συμμάχους της και να αναλαμβάνει διπλωματικές πρωτοβουλίες με την Ρωσία για την αλλαγή του status quo στην περιοχή.
Με άλλα λόγια, η Τουρκία στην περιοχή του Νότιου Καυκάσου δεν διεκδικεί τίποτα άλλο πέρα από την στήριξη του συμμάχου της, στον βαθμό όμως που οι ενέργειές της είναι απολύτως αποδεκτές από την Μόσχα και όχι αντιπαραθετικές όπως λαθεμένα υποστηρίζουν μερικοί.
Αντιστρέφοντας το αναλυτικό σχήμα της σύγκρουσης συμφερόντων.
Οι πρόσφατες κρίσεις στις ρωσοτουρκικές σχέσεις τείνουν να ερμηνεύονται υπό το αναλυτικό σχήμα της σύγκρουσης συμφερόντων. Πολλοί, μάλιστα, την τελευταία πενταετία έκαναν διαρκώς αναφορές σε ένα πιθανό πολεμικό επεισόδιο ανάμεσα στις δυο χώρες.
Ωστόσο, η παραπάνω εκτίμηση αποδεικνύεται μάλλον παρωχημένη, καθώς η Μόσχα και η Άγκυρα, παρά τις διαφορές τους, έχουν βρει ένα modus operandi που επιτρέπει και στις δυο δυνάμεις να βγαίνουν κερδισμένες.
Αυτό το είδαμε στην περίπτωση της Συρίας όπου Ρωσία και Τουρκία τα βρήκαν εις βάρος των Κούρδων, αλλά και στην Λιβύη που από κοινού συμφώνησαν να διχοτομήσουν την χώρα.
Αυτό είναι που μάλλον θα συμβεί και στην περίπτωση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, όπου Ρωσία και Τουρκία θα αναζητήσουν ένα νέο σημείο ισορροπίας στην περιοχή, που θα ικανοποιεί τις επιθυμίες και των δυο χωρών.
