Η εξάπλωση του κορονωϊού είναι μεγάλο σοκ για τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας και της οικονομίας της Ευρωζώνης. Οι κίνδυνοι μεγαλώνουν και οι οικονομίες διεθνώς βρίσκονται πλέον ξεκάθαρα σε καθοδική απόκλιση. Οι αναπτυξιακές προοπτικές, μάλιστα, είχαν υποβαθμιστεί προτού καν εξαπλωθεί ο κορωνοϊός!
Του Σπύρου Σταθάκη
Οι δηλώσεις αυτές της επικεφαλής της Κριστίν Λαγκάρντ αναδεικνύουν και την κρισιμότητα της κατάστασης. Σύμφωνα με την επικεφαλής της ΕΚΤ, ο αντίκτυπος για την οικονομική δραστηριότητα θα είναι σημαντικός. Ειδικότερα, θα επιβραδυνθεί η παραγωγή ως αποτέλεσμα των διαταραχών στις εφοδιαστικές αλυσίδες και θα μειωθεί η εσωτερική και εξωτερική ζήτηση, ιδίως μέσω της αρνητικής επίδρασης των απαραίτητων μέτρων για τον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού. Η αυξημένη αβεβαιότητα επηρεάζει αρνητικά τα προγράμματα δαπανών και τη χρηματοδότησή τους.
Η Κριστίν Λαγκάρντ έσπευσε μάλιστα να καλέσει τις κυβερνήσεις να λάβουν έγκαιρα και στοχευμένα μέτρα για να περιορίσουν τον οικονομικό αντίκτυπο της πανδημίας. Όπως τόνισε, απαιτείται συντονισμένη δημοσιονομική αντίδραση, σημειώνοντας πως οι οικονομικές προοπτικές εξαρτώνται από την απάντηση των κυβερνήσεων στην έκκληση για μέτρα τόνωσης. Στη συντονισμένη αντίδραση για την αντιμετώπιση της πρόκλησης για τη δημόσια υγεία πρέπει να συμμετάσχουν και οι οργανισμοί της Ε.Ε.
Το βέβαιο είναι ότι τα πράγματα σε παγκόσμιο επίπεδο δεν πάνε καθόλου καλά. Σύμφωνα και με το ΕΒΕΠ, μετά τον κόκκινο συναγερμό για πανδημία που σήμανε ο ΠΟΥ, αναζητούνται πλέον άμυνες ανάσχεσης των επιπτώσεων από την εξάπλωση της επιδημίας του κορωνοϊού που σαρώνει τις διεθνείς αγορές με κατάρρευση μετοχών, ομολόγων και της τιμής του πετρελαίου. Η εξάπλωση του κορωνοϊού θα έχει δραματικές επιπτώσεις για την οικονομική ανάπτυξη παγκοσμίως φέτος.
Ο ΟΟΣΑ προχώρησε σε αναθεώρηση προς τα κάτω των προβλέψεων για την παγκόσμια ανάπτυξη κατά 0,5%, στο 2,4%, το χαμηλότερο επίπεδο από την περίοδο 2008-2009 της οικονομικής κρίσης, ενώ άλλοι παγκόσμιοι οργανισμοί προβλέπουν ότι η ανάπτυξη μπορεί να είναι ακόμα και κάτω από το 2%. Για τις χώρες της Ευρωζώνης προβλέπεται ανάπτυξη μόνο κατά 0,6%. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις το κόστος για την παγκόσμια οικονομία θα ξεπεράσει το 1 τρισ. ευρώ.
Δύσκολη συγκυρία
Από κει και πέρα, όπως σημειώνει το ΕΒΕΠ, σε μία εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία για την εθνική, την ευρωπαϊκή, αλλά και την παγκόσμια οικονομία, εξ αιτίας της επέλασης του κορωναϊού η ελληνική κυβέρνηση ορθώς πήρε την πρωτοβουλία να ανακοινώσει μία δέσμη μέτρων με τετράμηνη αναστολή πληρωμών για την στήριξη επιχειρήσεων που οδηγούνται σε διακοπή της λειτουργίας τους, καθώς και να θεσπίσει άδεια ειδικού σκοπού στους εργαζόμενους. Σύμφωνα με το οικονομικό επιτελείο τα δεδομένα και οι μέχρι σήμερα εκτιμήσεις δείχνουν ότι οι επιπτώσεις θα είναι μεν παροδικές, αλλά τελικά θα είναι μεγαλύτερης διάρκειας και πολύ πιο επώδυνες από τις αρχικές εκτιμήσεις, ειδικά σε μία οικονομία υπό ανάκαμψη, όπως η ελληνική.
Τα «κανάλια» μετάδοσης της κρίσης στην οικονομία
Σε κάθε περίπτωση, οι προοπτικές της ελληνικής οικονομίας φαίνεται να αποδυναμώνονται. Οι διάφοροι κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας, και ιδίως η βιομηχανία και η γεωργία, αν και η συμμετοχή τους στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα είναι σχετικά περιορισμένη, θα υποστούν τις συνέπειες μιας ενδεχομένως παρατεταμένης έλλειψης, και ανόδου τιμών, πρώτων υλών. Σύμφωνα με σχετική ανάλυση του ΣΕΒ, ο τουρισμός, το εμπόριο και η ναυτιλία ειδικότερα φαίνεται να εισέρχονται σε φάση συρρίκνωσης, μεγαλύτερης ή μικρότερης έντασης, αναλόγως της διάρκειας των επιδράσεων του κορωνοϊού στην παραγωγή, τα εισοδήματα και την κατανάλωση.
Επιπλέον, παρά τη στήριξη που παρέχεται διεθνώς, οι αγορές καταποντίζονται με ασυνήθιστα υψηλή ένταση. Η κατάσταση αυτή, έτσι, προοιωνίζεται ισχυρές υφεσιακές επιπτώσεις, σε αχαρτογράφητα εν πολλοίς νερά, για τη διεθνή οικονομία, αλλά και στην ελληνική οικονομία υπό προϋποθέσεις Σύμφωνα και με το Οικονομικό Επιμελητήριο, η ελληνική οικονομία, μετά από μια παρατεταμένη δεκαετή κρίση, φαινόταν να επιτυγχάνει το στόχο για υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Όμως, η αλήθεια είναι ότι παρά την πιστή εφαρμογή των προγραμμάτων προσαρμογής και των μεταρρυθμίσεων, παραμένει ευάλωτη σε εξωτερικούς, οικονομικούς και μη, κραδασμούς.
Ποιος είναι ο μηχανισμός όμως, μέσω του οποίου αναμένεται να επηρεασθεί η ελληνική οικονομία; Όπως αναφέρει σε σχετική ανάλυση η Alpha Bank, σε αντίθεση με άλλες χώρες της Ζώνης του Ευρώ, όπως για παράδειγμα η Γερμανία, οι οποίες φαίνεται ότι θα επηρεαστούν σημαντικά από την διάτρηση της διεθνούς εφοδιαστικής αλυσίδας (shock από την πλευρά της προσφοράς), η ελληνική οικονομία αναμένεται να επηρεαστεί από ένα ισχυρό shock στην πλευρά της ζήτησης.Η διαταραχή ζήτησης (demand shock), που αντιμετωπίζει η ελληνική οικονομία, προέρχεται από δύο πηγές.
Πρώτον, τη μείωση της ζήτησης από το εξωτερικό, ως αποτέλεσμα της μεγαλύτερης της αναμενόμενης επιβράδυνσης της ευρωπαϊκής οικονομίας, η οποία δύναται να οδηγήσει σε εξασθένιση των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών, επιβραδύνοντας την αύξηση της απασχόλησης, την ιδιωτική κατανάλωση και την οικονομική δραστηριότητα. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 70% περίπου των συνολικών εξαγωγών αγαθών (με την εξαίρεση των πετρελαιοειδών) κατευθύνονται προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, τον μεγαλύτερο εμπορικό μας εταίρο. Από την άλλη πλευρά, οι αρνητικές επιπτώσεις στο ΑΕΠ αναμένεται να μετριασθούν λόγω της αποδυνάμωσης των εισαγωγών, καθώς θα εξασθενεί η εσωτερική ζήτηση.
Δεύτερον, την ενίσχυση της αβεβαιότητας, η οποία μπορεί να αποδυναμώσει σημαντικά την καταναλωτική εμπιστοσύνη και τις επιχειρηματικές προσδοκίες, συμπιέζοντας την καταναλωτική δαπάνη και ενδεχομένως προσωρινά την επενδυτική δαπάνη. Το γεγονός, ωστόσο, ότι πρόκειται για μία διαταραχή σχήματος “V” που πιθανότατα να εξαντληθεί εντός μερικών μηνών, μετριάζει σημαντικά τον κίνδυνο καθυστέρησης επενδυτικών σχεδίων, μεγαλύτερου χρονικού ορίζοντα. Σε κάθε περίπτωση, μία προσωρινή εξασθένιση των επενδυτικών δαπανών, εν συγκρίσει με τις αναμενόμενες, θα έχει σχετικά μικρή επίπτωση στο ρυθμό ανάπτυξης του 2020 εξαιτίας του τρέχοντος χαμηλού μεριδίου τους στο ΑΕΠ.
Οι επιπτώσεις από τη διαταραχή στην πλευρά της προσφοράς αναμένεται να μην είναι το ίδιο σημαντικές στην ελληνική οικονομία, αλλά να μεταδοθούν περισσότερο μέσω της επιβράδυνσης της οικονομίας ορισμένων σημαντικών εταίρων. Οι επιχειρήσεις που στηρίζονται μερικώς, ή αποκλειστικά, σε εργοστάσια της Κίνας ή ακόμη και της Βόρειας Ιταλίας για την εισαγωγή των εισροών στην παραγωγή τους είναι προφανώς οι περισσότερο ευάλωτες. Σημειώνεται ότι η Κίνα είναι η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο στον τομέα της μεταποίησης, κατέχοντας το 28,2% της παγκόσμιας παραγωγής.
Ένα πρόσθετο στοιχείο, σύμφωνα με την Alpha Bank, στις διαταραχές από την πλευρά της προσφοράς για την ελληνική οικονομία, είναι το γεγονός ότι η πτώση της κινεζικής αλλά και της παγκόσμιας παραγωγής λόγω της εξάπλωσης των κρουσμάτων της νόσου συμπιέζει τις τιμές του πετρελαίου. Το καθαρό αποτέλεσμα αυτής της διαταραχής εκτιμάται ότι θα είναι ευνοϊκό για την ελληνική οικονομία, αφού μειώνει το κόστος παραγωγής και ως εκ τούτου αναμένεται να συγκρατήσει τον πληθωρισμό, παρά την αύξηση του μοναδιαίου κόστους εργασίας που αναμένεται λόγω της παρατηρημένης ασθενέστερης αύξησης της παραγωγικότητας έναντι των μισθολογικών αποδοχών.
Τέλος, η εξάπλωση της επιδημίας δύναται να προκαλέσει μία δημοσιονομική διαταραχή στην ελληνική οικονομία καθώς επιβαρύνει σημαντικά τις δαπάνες νοσοκομειακής περίθαλψης, των διαγνωστικών ελέγχων, εφαρμογής διοικητικών μέτρων και εκτέλεσης των διαδικασιών ιχνηλάτησης των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Ο κίνδυνος εξάντλησης του δημοσιονομικού χώρου που απαιτείται για την υλοποίηση του κυβερνητικού προγράμματος, για περαιτέρω φορολογικές ελαφρύνσεις για επιχειρήσεις και νοικοκυριά δεν μπορεί να εκτιμηθεί στην παρούσα φάση.
Επιπρόσθετα, το ΚΕΠΕ αναφέρει στη δική του ανάλυση, πως οι βασικοί δίαυλοι επίδρασης στην ελληνική οικονομία είναι οι ακόλουθοι:
• Υπηρεσίες ιατρικής περίθαλψης, αντιμετώπισης, παρακολούθησης της νόσου
• Τουριστικές και ταξιδιωτικές υπηρεσίες, εστίαση και λοιπές υπηρεσίες (συνέδρια, εκθέσεις, διασκέδαση και ψυχαγωγία)
• Εμπόριο-Μεταφορές
• Παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες
• Επενδυτικά έργα
• Ιδιωτική κατανάλωση
Τιμές πρώτων υλών, άλλων αγαθών και υπηρεσιών
• Αγορά εργασίας
• Χρηματαγορές
Tα σενάρια για τις προοπτικές
Σύμφωνα με την ανάλυση του ΚΕΠΕ, υπάρχουν τρία βασικά σενάρια για το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα στην εθνική μας οικονομία. Αναλυτικότερα:
1. «Ήπιο σενάριο»: Η επιδημία περιορίζεται και ελέγχεται εντός του Μαρτίου.
- Μείωση του ετήσιου ρυθμού μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ κατά 0,1%-0,3% για το 2020 σε σχέση με την ισχύουσα πρόβλεψη
- Ήπιες επιπτώσεις στον τουρισμό, το εμπόριο και τις μεταφορές
- Οριακή επίδραση στην κατανάλωση και τις επενδύσεις.
2. «Μετριοπαθές σενάριο»: Η επιδημία περιορίζεται και ελέγχεται εντός του δευτέρου τριμήνου του 2020.
- Μείωση του ετήσιου ρυθμού μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ κατά 0,4%-0,6% για το 2020 σε σχέση με την ισχύουσα πρόβλεψη
- Αυξημένες ανάγκες για ιατρική περίθαλψη και αντιμετώπιση του φαινομένου
- Μέτριες επιπτώσεις στον τουρισμό, το εμπόριο και τις μεταφορές. Επηρεάζεται η τουριστική κίνηση κατά την περίοδο του Πάσχα, τον Μάιο και κατά τον πρώτο καλοκαιρινό μήνα. Εντονότερες είναι οι επιπτώσεις στις εισαγωγές και τις εξαγωγές.
- Μέτριες επιπτώσεις στη βιομηχανία λόγω των διαταραχών στις διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες
- Μέτρια επίδραση στην κατανάλωση και τις επενδύσεις
- Επιπτώσεις περιορισμένης κλίμακας στα βασικά μεγέθη της αγοράς εργασίας.
3. «Δυσμενές σενάριο»: Η επιδημία επεκτείνεται και στο τρίτο τρίμηνο του 2020.
- Μείωση του ετήσιου ρυθμού μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ κατά 0,7%-0,9% για το 2020 σε σχέση με την ισχύουσα πρόβλεψη − Σημαντική δημοσιονομική δαπάνη για ιατρική περίθαλψη και αντιμετώπιση του φαινομένου
- Σημαντικές επιπτώσεις στον τουρισμό, το εμπόριο και τις μεταφορές. Επηρεάζεται η τουριστική κίνηση κατά τη θερινή περίοδο και μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου. Πλήττονται σε σημαντικό βαθμό οι εισαγωγές και οι εξαγωγές.
- Σημαντικές επιπτώσεις στη βιομηχανία λόγω των διαταραχών στις διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες
- Βαθύτερη επίδραση στην κατανάλωση και τις επενδύσεις με σημαντική επιδείνωση των προσδοκιών και του οικονομικού κλίματος.
- Επιπτώσεις μεγαλύτερης κλίμακας στα βασικά μεγέθη της αγοράς εργασίας.
Σύμφωνα με το ΚΕΠΕ, στην τρέχουσα συγκυρία ο βαθμός αβεβαιότητας αναφορικά με την εξάπλωση του νέου κορωνοϊού παραμένει σημαντικός. Με την πάροδο του χρόνου θα είναι πιο εύκολο να αξιολογηθεί ποιο από τα σενάρια είναι περισσότερο πιθανό καθώς, για παράδειγμα, στα τέλη Μαρτίου είτε θα έχει επιβεβαιωθεί είτε θα έχουμε απομακρυνθεί από το «ήπιο σενάριο».
Σημειώνεται ότι τα παραπάνω σενάρια ενδέχεται να επηρεαστούν είτε θετικά είτε αρνητικά από άλλους παράγοντες σε εγχώριο και διεθνές επίπεδο, όπως η αυξημένη τουριστική κίνηση εφόσον η χώρα θεωρηθεί ασφαλής προορισμός σε σχέση με άλλους, η εξέλιξη του μεταναστευτικού-προσφυγικού ζητήματος, η εξέλιξη των εμπορικών σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας, ΗΠΑ-ΕΕ και Ε.Ε.-Ην. Βασιλείου και οι ευρύτερες γεωπολιτικές εξελίξεις. Απαραίτητη είναι η επαναξιολόγηση της κατάστασης μέσα στον Απρίλιο στη βάση των ενδείξεων και των στοιχείων που θα είναι τότε διαθέσιμα.
Δεδομένης της έκτασης που λαμβάνει το φαινόμενο, ενισχύεται η ανάγκη για συνεργασία μεταξύ των φορέων σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο μέσα από τη λήψη στοχευμένων μέτρων, οι βασικοί πυλώνες των οποίων είναι:
• Ενίσχυση των υπηρεσιών υγείας
• Προστασία των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων
• Στοχευμένη στήριξη των κλάδων και των τοπικών κοινωνιών που πλήττονται
• Θωράκιση της αγοράς εργασίας
• Δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις.
Τα μέτρα
Ήδη λαμβάνονται συγκεκριμένα μέτρα από τις κυβερνήσεις σε διεθνές επίπεδο και στην Ελλάδα, τα οποία αναπροσαρμόζονται διαρκώς ανάλογα με τις εξελίξεις. Ειδικότερα, στην Ελλάδα ανακοινώθηκαν και λαμβάνονται μέτρα για την τόνωση της ρευστότητας και τη διαφύλαξη της απασχόλησης, με στόχο να περιοριστούν οι αρνητικές συνέπειες της εξάπλωσης του ιού στην πραγματική οικονομία και τα δημόσια οικονομικά.
Στην κατεύθυνση αυτή, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Ε.Ε.) προτίθεται να αναλάβει τις αναγκαίες πρωτοβουλίες και να χρησιμοποιήσει όλα τα απαραίτητα εργαλεία για την αντιμετώπιση των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων, εστιάζοντας σε θέματα ρευστότητας, καθώς και στήριξης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και επιμέρους κλάδων που πλήττονται και των εργαζομένων σε αυτούς. Επίσης, η ΕΕ κρίνει αναγκαία την ευέλικτη εφαρμογή των ευρωπαϊκών κανονισμών, ειδικά σε ό,τι αφορά την κρατική βοήθεια και το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης.
