Υπάρχει μια νομοθετική διαδικασία που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή στην Ευρωπαϊκή Ένωση: η λεγόμενη Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών. Είναι ένας θεσμός άμεσης δημοκρατίας, παράλληλος με το δημοψήφισμα και την ανάκληση των αιρετών, όταν δεν ανταποκρίνονται στην αποστολή που τους ανέθεσαν οι ψηφοφόροι. Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών είναι ένας τρόπος κίνησης της νομοθετικής διαδικασίας από τους ίδιους τους πολίτες και ξεκίνησε να ισχύει με τη Συνθήκη της Λισσαβόνας, το 2009.
Εγκαινιάστηκαν τον Απρίλιο του 2012, όταν άρχισε να ισχύει ο κανονισμός για την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών, ο οποίος θέτει σε εφαρμογή τις διατάξεις της Συνθήκης. Το 2017, στο πλαίσιο της ομιλίας του προέδρου Γιουνκέρ για την κατάσταση της Ένωσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε προτάσεις με σκοπό να απλουστεύσει ακόμη περισσότερο την πρόσβαση σ’ αυτήν. Το 2018 οι κανόνες απλουστεύθηκαν ακόμη περισσότερο και από την 1.1.2020 θα έχουμε μια πιο απλή διαδικασία. Το διάστημα 2014-2019 έγιναν δεκτές 34 πρωτοβουλίες πολιτών!
Αφού καταχωριστεί επίσημα, μια Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών δίνει τη δυνατότητα σε ένα εκατομμύριο πολίτες από το ένα τέταρτο τουλάχιστον των κρατών – μελών της Ε.Ε. να ζητήσουν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει νομική πράξη σε τομείς στους οποίους έχει τη σχετική αρμοδιότητα. Οι προϋποθέσεις για το παραδεκτό μιας πρωτοβουλίας είναι ότι η προτεινόμενη δράση δεν βρίσκεται καταφανώς εκτός του πλαισίου των αρμοδιοτήτων της Επιτροπής να υποβάλλει πρόταση για την έκδοση νομικής πράξης, ότι δεν είναι κατάφωρα καταχρηστική, επιπόλαιη ή κακόβουλη και ότι δεν αντίκειται με προφανή τρόπο στις αξίες της Ένωσης. Αυτά όλα τα κρίνει η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία αποφασίζει αν θα καταχωρίσει μια πρωτοβουλία, ώστε να μαζευτούν οι υπογραφές ή αν θα την απορρίψει.
Στις 15.5.2019 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να καταχωρίσει μια Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών με τίτλο «Σώστε τις μέλισσες! Προστασία της βιοποικιλότητας και βελτίωση των οικοτόπων για τα έντομα στην Ευρώπη». Οι διοργανωτές καλούν την Επιτροπή να «θεσπίσει νομοθεσία για τη διατήρηση και τη βελτίωση των οικοτόπων για τα έντομα ως δεικτών ενός περιβάλλοντος που δεν έχει υποστεί ζημία». Η πρωτοβουλία των πολιτών αναφέρεται στον καθορισμό υποχρεωτικών στόχων «ώστε να καταστεί η προστασία της βιοποικιλότητα ένας γενικός στόχος της κοινής γεωργικής πολιτικής –να μειωθεί σημαντικά η χρήση φυτοφαρμάκων, να απαγορευτούν να βλαβερά φυτοφάρμακα χωρίς εξαίρεση και να τροποποιηθούν να κριτήρια επιλεξιμότητας– να προωθηθεί η διαρθρωτική πολυμορφία των αγροτικών τοπίων, να μειωθούν αποτελεσματικά τα θρεπτικά στοιχεία (π.χ. Natura 2000), να καθοριστούν αποτελεσματικά προστατευμένες περιοχές, να ενταθούν η έρευνα και η παρακολούθηση και να βελτιωθεί η εκπαίδευση». Η πρωτοβουλία αυτή θα καταχωριστεί στις 27 Μαΐου 2019, ημερομηνία από την οποία θα αρχίσει διαδικασία διάρκειας ενός έτους κατά την οποία οι διοργανωτές της πρωτοβουλίας θα συγκεντρώσουν υπογραφές υποστήριξης. Εάν η πρωτοβουλία συγκεντρώσει, μέσα σε ένα έτος, ένα εκατομμύριο δηλώσεις υποστήριξης από τουλάχιστον 7 διαφορετικά κράτη – μέλη, η Επιτροπή θα πρέπει να αντιδράσει εντός 3 μηνών. Η Επιτροπή μπορεί να αποφασίσει είτε να δώσει συνέχεια στο αίτημα είτε όχι. Και στις δύο περιπτώσεις, θα πρέπει να αιτιολογήσει το σκεπτικό της.
Με μια ιστοσελίδα που έχει ετοιμάσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, κάθε πολίτης μπορεί να ξεκινήσει τη διαδικασία της πρωτοβουλίας, επισκεπτόμενος την ηλεκτρονική διεύθυνση http://ec.europa.eu/citizens-initiative/public/welcome. Εκεί με απλά βήματα κατευθύνεται από την ιστοσελίδα προκειμένου να αντιληφθεί με ποιόν τρόπο μπορεί να οργανωθεί σταδιακά η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών που μπορεί να οδηγήσει σε ευρωπαϊκή νομοθεσία. Μια καταπληκτική δυνατότητα άμεσης δημοκρατίας που, ενώ μας τη δίνει η Ευρωπαϊκή Ένωση, ελάχιστα την έχουμε αξιοποιήσει.
Ο Βασίλης Σωτηρόπουλος είναι δικηγόρος και υποψήφιος Ευρωβουλευτής με το Ποτάμι.
