Η κυριαρχία του αμερικανικού δολαρίου ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα εξασθενεί. Ταυτόχρονα, όμως, δεn φαίνεται να υπάρχει άλλος κατάλληλος υποψήφιος… χαλίφης στη θέση του χαλίφη. Τα τελευταία χρόνια το ποσοστό των αποθεμάτων εκφρασμένα σε δολάρια έχει υποχωρήσει κοντά στο 60%, όταν το 2000 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν πάνω από 70%. Την ίδια στιγμή, οι κεντρικές τράπεζες αγοράζουν μανιωδώς χρυσό, γεγονός που ίσως μαρτυρά έλλειψη εμπιστοσύνης στο δολάριο αλλά και στο παγκόσμιο νομισματικό σύστημα γενικότερα.
Γράφει ο Γιάννης Τσιρογιάννης
Αν και όταν το δολάριο χάσει το κυρίαρχο στάτους του, θα σημάνει μια τεράστια αλλαγή στην παγκόσμια οικονομία – από αυτές που συμβαίνουν το πολύ μία ή δυο φορές σε έναν αιώνα. Το τι θα ακολουθήσει μετά από αυτό είναι άγνωστο. Το αποτέλεσμα ενδεχομένως να είναι χάος αν δεν υπάρξει σωστή διαχείριση. Ωστόσο, αν όλα κυλήσουν ομαλά, μια ενδεχόμενη εκθρόνιση του δολαρίου ως παγκόσμιο αποθεματικό θα μπορούσε να είναι κάτι το θετικό τόσο για τις ΗΠΑ όσο και για τον υπόλοιπο πλανήτη.
Το 19ο αιώνα οι περισσότερες χώρες κρατούσαν χρυσό ή βρετανικές λίρες (οι οποίες υποστηρίζονταν από χρυσό) ως αποθεματικά. Όμως μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι ΗΠΑ συγκέντρωσαν μεγάλο μερίδιο χρυσού του πλανήτη, γεγονός που σήμαινε πως το να κρατάς δολάρια ήταν πρακτικά το αμέσως καλύτερο πράγμα από το να κατέχεις το ίδιο το πολύτιμο μέταλλο, κάτι που επισημοποιήθηκε με τη Συμφωνία Μπρέτον Γουντς, όταν και οι Αμερικανοί υποσχέθηκαν πως για κάθε δολάριο που τύπωναν υπήρχε και ο αντίστοιχος χρυσός στα θησαυροφυλάκιά τους. Το 1971 η υπόσχεση αυτή πήγε… περίπατο και μαζί της ο κανόνας χρυσού. Όμως το δολάριο παρέμεινε το κυρίαρχο αποθεματικό νόμισμα (και γιατί όχι άλλωστε).
Τώρα, λοιπόν, γιατί παραπαίει ο βασιλιάς; Ένας μακροπρόθεσμος παράγοντας αποτελεί η άνοδος του ευρώ ως εναλλακτικό αποθεματικό νόμισμα. Μία πιο πρόσφατη αιτία είναι η αυξανόμενη διάθεση των Κινέζων για διαφοροποίηση των περιουσιακών assets τους σε συνάλλαγμα, προκειμένου να καταστούν πιο ανθεκτικοί στις αλλαγές της αμερικανικής πολιτικής εν μέσω του εμπορικού πολέμου. Στο φινάλε, όμως, η μεγαλύτερη απειλή για το δολάριο έρχεται εκ των έσω και αφορά το μερίδιο των ΗΠΑ στην παγκόσμια παραγωγή, το οποίο ολοένα συρρικνώνεται. Δεν είναι τυχαίο που οι άλλοτε βαριές βιομηχανίες – καμάρια του S&P 500 έχουν αντικατασταθεί πλέον από εταιρίες όπως η Amazon, η οποία αποτελεί μεν μεγαθήριο, ωστόσο τα περισσότερα προϊόντα που διαπραγματεύεται κατασκευάζονται σε χώρες όπως η Κίνα. Το 1960 το 40% της παγκόσμιας οικονομίας εκπροσωπούνταν από τις ΗΠΑ. Σήμερα αυτό έχει μειωθεί κάτω από το 25%. Ο υπόλοιπος πλανήτης φαίνεται πως προφταίνει σιγά σιγά τον «λαγό».
Καθώς οι φτωχότερες χώρες αναπτύσσονται και τα νομισματικά τους αποθέματα αυξάνονται, αναπόφευκτα αναγκάζονται να διαφοροποιηθούν και να κρατούν λιγότερο συνάλλαγμα στο νόμισμα μιας χώρας της οποίας η δύναμη φθίνει. Δεν αποτελεί σύμπτωση που το 1980, όταν το δολάριο βρέθηκε κάτω από το 50% των παγκόσμιων αποθεμάτων, ήταν μια περίοδος που φαινόταν πως οι ΗΠΑ θα επισκιάζονταν οικονομικά από την ανερχόμενη Ευρώπη και την Ιαπωνία. Τελικά αυτό δεν συνέβη τότε, αλλά ίσως συμβεί αυτή τη φορά.
Το λεγόμενο «δίλημμα Triffin» περιγράφει την αστάθεια που θα επέλθει αναπόφευκτα, όταν κάποιο εθνικό νόμισμα λειτουργεί ως κύριο αποθεματικό νόμισμα παγκοσμίως και απαιτείται να συντηρεί διαρκώς υψηλά ελλείμματα. Τα ελλείμματα αυτά, με τη σειρά τους, καταλήγουν να απειλούν την εμπιστοσύνη των επενδυτών στην αξία του εν λόγω νομίσματος.
Αρκετοί οικονομολόγοι ισχυρίζονται πως οι ΗΠΑ ίσως να επωφελούνταν από ένα νέο αποθεματικό νόμισμα, καθώς ένα πιο αδύναμο δολάριο θα μείωνε το εμπορικό έλλειμμα, γεγονός που τελικά θα οδηγούσε και σε πιο ισορροπημένη παγκόσμια οικονομία, ενώ ενδεχομένως να ωθούσε τους Αμερικανούς να ξαναγίνουν ανταγωνιστικοί στον τομέα της παραγωγής και «βαρέων» βιομηχανιών. Για τον υπόλοιπο πλανήτη, μια στροφή από το δολάριο σε ένα «καλάθι» αποθεματικών νομισμάτων (που θα περιλαμβάνει ευρώ, γιεν και γουάν) θα ήταν το πιο υγιές ενδεχόμενο, που θα έδινε την ευκαιρία σε άλλες οικονομίες να παίξουν επί ίσοις όροις τους ξεκάθαρα ευνοημένους Αμερικανούς.
Το πρόβλημα είναι πως χώρες όπως η (διχασμένη) Ευρώπη δεν δείχνουν να έχουν την πρωτοβουλία ή και την ικανότητα να φέρουν κάτι τέτοιο εις πέρας. Κοινωνικοπολιτικά, η Γηραιά Ήπειρος δεν είναι στα καλύτερά της (πολλοί αναρωτιούνται αν θα υπάρχει Ε.Ε. σε μια δεκαετία), ενώ η κρίση στην Ευρωζώνη έκανε το χρηματοπιστωτικό σύστημα να αμφιβάλλει πως το ευρώ θα μπορούσε να κυριαρχήσει μακροπρόθεσμα. Από την άλλη, οι Κινέζοι δε μοιάζουν διατεθειμένοι να άρουν τα capital controls και τους κυβερνητικούς περιορισμούς στο γουάν.
Με άλλα λόγια, ο πλανήτης είναι –προς το παρόν– εγκλωβισμένος στο δολάριο και οι ΗΠΑ (και Fed) στο καθόλου εύκολο έργο της σταθεροποίησης μιας παγκόσμιας οικονομίας που σιγά σιγά την ξεπερνά.
Το ευρώ θέλει (αλλά δε μπορεί)
Μπορεί το ευρώ ως νόμισμα να «εμβολίζει» την παντοκρατορία του δολαρίου ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι οι επενδυτές θέλουν να το κρατήσουν για πολύ στους λογαριασμούς τους.
«Κανείς δεν θέλει πλέον να διατηρήσει το ρευστό του σε ευρώ ως στοιχείο του ενεργητικού, αλλά όλοι το θέλουν ως υποχρέωση», γράφει σε σημείωμα ο Γιώργος Σαραβέλος, παγκόσμιος επικεφαλής της νομισματικής έρευνας της Deutsche Bank. Ως αποτέλεσμα, προσθέτει, η ζώνη του ευρώ αναδύεται ως ο νέος παγκόσμιος προμηθευτής ρευστότητας στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, αντικαθιστώντας αργά το δολάριο.
Το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για δανεισμό σε διεθνές επίπεδο, διατραπεζικές πράξεις και διασυνοριακές συναλλαγές. Οι χρηματοδοτήσεις που έγιναν σε ευρώ έφεραν θετικές αποδόσεις για όλα (πλην τριών) από τα 23 νομίσματα των αναδυόμενων αγορών που παρακολουθούσε το Bloomberg, έναντι 10 χρηματοδοτήσεων σε δολάριο. Το ευρώ υποχώρησε πάνω από 3% εντός του 2019 και η αστάθεια στην ισοτιμία με το δολάριο έπεσε σε χαμηλά επίπεδα ρεκόρ τον περασμένο μήνα. Η έλλειψη διακυμάνσεων στις τιμές οφείλεται στις σταθερές προοπτικές της νομισματικής πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και στην Fed των ΗΠΑ, καθώς και στους ελάχιστους πλέον φόβους για ύφεση.
Αυτό που κάνει επιτακτική την ανάγκη αναζήτησης εναλλακτικής λύσης έναντι του δολαρίου ως αποθεματικού νομίσματος είναι η αναγκαιότητα υποτίμησης του εκφρασμένου σε δολάρια παγκόσμιου χρέους – ένα χρέος που έχει αυξηθεί αλματωδώς στο offshore σύστημα του USD, το οποίο άλλωστε οδήγησε το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα στην κρίση του 2008-2009. Τον περασμένο Σεπτέμβριο, η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών εκτίμησε ότι το υπεράκτιο χρηματοπιστωτικό σύστημα διαθέτει 25 τρισ. καθαρά σε χρεόγραφα και παράγωγα εκφρασμένα σε USD. Ο κόσμος δεν μπορεί να αντέξει άλλη μια πιστωτική περιπέτεια του αμερικανικού δολαρίου…
